Op 16 november 2022 organiseerden publiq en het Nederlandse LKCA (Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst) een studiedag met als centraal thema: actieve cultuurparticipatie voor en met jongeren in kwetsbare situaties. Hoe bereik je hen, hoe inspireer je hen, hoe maak je hen sterker? De dag begon met een plenair gedeelte in de Hall of Fame (Tilburg) om vervolgens uit te waaieren in het nabijgelegen Seat2Meet, waar er parallel acht sessies doorgingen waarin lokale cases werden voorgesteld. Een verslag van het panelgesprek.
Safe place
De kop ging eraf met Esmah Lahlah, wethouder van Tilburg, bevoegd voor bestaanszekerheid, kansengelijkheid en talentontwikkeling. Vanuit haar kabinet steunt ze initiatieven zoals The Scène, een groep jonge vrouwen uit Tilburg-Noord die wekelijks samenkomen om te vertellen over eten, cultuur, hun buurt, zichzelf. Via fotografie, schilderen, schrijven en koken vinden de vrouwen in The Scène een plek waar ze elkaar kunnen ontmoeten en hun creativiteit de vrije loop kunnen laten. Uit hun bijeenkomsten ontstonden een fotoboek, twee magazines en een mural. Lahlah benadrukte het belang van deze eerste bijeenkomst en hoopte dat hij zeker een vervolg zou krijgen.
Drie stellingen
Vervolgens kwam een panel van vier deskundigen aan het woord: Kerem Aksoy, jongerenwerker bij Travers Welzijn in Zwolle, Maike Kooijmans, lector Opvoeden voor de toekomst bij Fontys Hogeschool Pedagogiek, Peter Bosman, cultuurwerker bij Casino en drijvende kracht achter Klub Karbon, Dorien de Vidts, oprichter & coördinator van Commusaic vzw en bezieler van het traject Studio1Room. Ook de jongeren waren vertegenwoordigd door twee deelnemers uit Nederland en twee uit België, verbonden aan de praktijkcases die later die dag aan bod kwamen. Zij kregen allen drie stellingen voorgeschoteld.
Communitybuilding als basis
De eerste stelling luidde: ‘Doet het jongerenwerk nog te weinig aan actieve cultuurparticipatie?’ en daarover was iedereen het eens: het kan nooit genoeg zijn. Want: cultuurparticipatie is een goede hefboom om jongeren te betrekken, toch?
Maar daar gooide Maike Kooijmans eventjes een stok in het hoenderhok door de resultaten van een wetenschappelijk onderzoek te delen. Daaruit bleek dat woorden zoals cultuur, kunstzinnig, artistiek … de lat voor jongeren te hoog legt. “Het geeft hen het gevoel dat ze iets heel bijzonders moeten kunnen. Het zijn grote woorden die niet bij de jongeren gekend zijn. Zij zullen zich nooit een cultuurparticipant noemen. In eerste instantie gaat het om gezien te worden, jezelf mogen zijn om wat je bent en het mogen meedoen. De basis is: bij wie hoor je? Jongerenwerkers doen niet per se aan cultuurparticipatie, maar aan communityvorming en dat is de basis: de community moet voor de activiteit komen.”
AKB, multi-artiest en artistieke medewerker van Studio1Room gaf vanuit de zaal volgende inbreng: “In België maken cultuurhuizen geen tijd vrij om naar buiten te gaan en te kijken wat er leeft, waar jongeren mee bezig zijn – ze kijken te veel naar hun eigen organisatie. Het is de afgelopen jaren wel aan het beteren, maar er is nog veel te doen.”
Clash tussen systemische werelden en leefwerelden
De tweede stelling, ‘Is het werken met actieve cultuurparticipatie in de jongerencultuur een doel of een middel?’ kreeg gemengde antwoorden. Bij Klub Karbon is het een middel om jongeren te empoweren; de graffiti community in Zwolle én Studio1Room, het sociaalartistiek platform met jongeren in gesloten instellingen, gebruiken het als middel én als doel. Maar dit was niet echt het punt dat werd gemaakt. Veel aandacht ging naar het feit dat van overheidswege zo veel gehamerd wordt op participatiedoelen.
Dorien de Vidts: “Jongerenparticipatie mag geen vakje zijn dat je afvinkt omwille van de subsidie. Je moet het wel menen, anders zal je de jongeren niet bereiken. Daarbij is het belangrijk dat je sectoroverschrijdend kan werken. In Vlaanderen zijn er nog te veel vakjes: is dit cultuur of welzijn of eerder jeugd? Dat doet er toch niet toe: laten we hen gewoon de mogelijkheid bieden.”
Maike Kooijmans: “Als je subsidie aanvraagt wordt er steeds gevraagd naar doelen, maar dat staat haaks op de jongeren. Zij zijn op zoek naar wie ze zijn, naar hun identiteit en daarbij is het medium van de cultuurparticipatie een middel om zichzelf en elkaar beter te leren kennen en hun verhalen te delen. Hun wensen, dromen en ambities zou je doelen kunnen noemen, maar dat zijn niet de doelen die een ambtenaar wil lezen. We krijgen hier een clash tussen de systemische werelden versus de leefwerelden.”
Cultuur wat? Brede huh?
Ook de derde stelling zorgde voor de nodige animo onder de aanwezigen: ‘Zijn de voordelen van actieve cultuurparticipatie voor de brede beroepspraktijk zichtbaar genoeg?’
Een jongere uit de zaal, verbonden met Klub Karbon, stelde zich voor als ‘levenslang muzikant’ en oogstte applaus met de zin “ik heb geen flauw idee wat er met cultuurparticipatie en de brede beroepspraktijk wordt bedoeld. Ik loop gewoon wat rond en ga geregeld de studio binnen om muziek te spelen.” De teneur was gezet. Iemand uit het publiek zette deze moeilijke woorden op scherp: “Het gaat om faciliteren van plekken en de jongeren vervolgens duidelijk maken: dit is voor jullie. Het gaat om de zichtbaarheid voor de jongeren zelf: waar kunnen zij terecht, waar kunnen zij hun ding doen? Maken we het gewoon niet te moeilijk voor ons allen? Cultuurparticipatie gaat te veel over de organisatie, over de kunstenaar, maar niet over de jongeren. Voor hen zijn de voordelen niet zichtbaar.”
Nieuwe perspectieven
Ze werd hierin bijgetreden door alle panelleden: “Hoe eenvoudiger we het maken, hoe beter en hoe meer mogelijkheden we kunnen laten zien. Met de studio zijn er veel meer mogelijkheden dan enkel muziek maken, maar ze worden niet gedeeld en zijn dus vrij onzichtbaar voor jongeren, ook qua beroepsmogelijkheid. Zoals: hoe kan je je passie laten uitgroeien in een professioneel vak, in welke vorm dan ook? Er zijn veel mogelijkheden die we niet laten zien omdat we in die systemische wereld blijven zitten. Er is te veel focus op de maker en niet op de medemaker”, zei Dorien de Vidts.
Peter Bosmans: “We kunnen jongeren ontwikkelen tot artiesten – misschien is dat talent aanwezig, maar we willen vooral jongeren in contact brengen met kunst omdat we weten dat een kunstenaar de jongeren uit hun comfortzone kan halen, hen een nieuw perspectief bieden, op een nieuwe manier naar de dingen kijken, naar jezelf … Daarnaast ondersteunen we hun artistieke talenten via masterclasses.”
Het ware ligt backstage
“We zijn geneigd om heel hard te kijken naar wat je ziet, de frontstage: hoe ze met elkaar omgaan, wat ze laten zien, hoe ze zich uitdrukken, het meten, de impact beschrijven.
Maar backstage gaat het om het onzichtbare: wat er allemaal speelt in de emotionele wereld, in de fantasie, in de dromen, de verhalen, wat ze niet willen laten zien en verbergen in songteksten, in dagboeken… En daar gaat het om: want als je vraagt aan jongeren wat hen die passie heeft gegeven, gaan ze dingen benoemen die uit de backstage komen, niet uit het zichtbare”, besloot Maike Kooijmans nog.
Korte theaterpiekjes gedurende de hele zomer: Project V
Methodiek voor cultuurparticipatie via theater bij kwetsbare kinderen en jongeren.
School des Levens begeleidt jongeren naar de beste versie van zichzelf
Vanuit passieve cultuurparticipatie over reflectie naar actieve cultuurparticipatie
Klub Karbon: jongeren voor en op het podium
De cultuurhuizen, C-mine, Cultuurhuis Casino en CC MUZE, geven met Klub Karbon jongeren de kans om een plaats op het podium, in het publiek én in de programmatie in te nemen. Welzijnsorganisaties Arktos en Gigos gaan samen met de jongeren na waar hun krachten en artistiek talent liggen.