De Maatschappelijke Diensttijd (MDT) is een Nederlands concept voor jongeren die zich vrijwillig inzetten voor de samenleving. Bijkomende doelen die hierbij worden nagestreefd zijn talentontwikkeling (bij de vroegtijdige schoolverlaters) en het vergroten van het netwerk (als middel tegen eenzaamheid en polarisatie).
School des Levens ontstond in 2019 als een proeftuin voor een programma binnen de MDT. Voor het eerst wortel geschoten in de Schilderswijk in Den Haag (een wijk die synoniem staat met armoede, criminaliteit, radicalisering en rellen) en ondertussen uitgegroeid tot vier locaties in drie steden. De succesingrediënten? Nabijheid, vertrouwen en focus op ontwikkeling.
Zelf in handen nemen
“School des Levens heeft een programma bedacht waar jongeren in het programma zelf bepalen wat ze gaan doen, welke inspiratie ze willen opdoen en welke projecten ze uiteindelijk willen teruggeven aan de maatschappij.
Onze missie is om jongeren tussen 17 en 27 jaar te begeleiden naar de beste versie van zichzelf in de toekomst. We ondersteunen hen bij hun vorming tot veerkrachtige mensen terwijl ze zich inzetten voor anderen in de samenleving.
Met School des Levens wordt het sociale weefsel van de wijken versterkt, maatschappelijke problemen aangepakt en persoonlijke uitdagingen aangegaan”, vat projectleider Anne-Frieda Neijenhuis de kern van de werking samen.
Veerkracht vergroten
“We zagen in de Schilderswijk jongeren die opgroeien in een beperkte leefwereld. Het cultuurhuis van Den Haag, Amare, waar je niet naast kunt kijken, weten ze niet zijn – de Primark even verder, wel. Die leefwereld willen we vergroten door hen in contact te brengen met anderen waarmee ze normaal gezien niet in contact komen, door hen buiten hun comfortzone te brengen. Dit zal ertoe leiden dat ze zichzelf beter leren kennen en hun netwerk vergroten.
Maar dat kan enkel als jongeren het zelf willen. Ervoor zorgen dat ze het zelf willen, is de kunst. Dat is voor ons het dagelijkse werk.
Vanuit het vergroten van de leefwereld, beter weten wie je bent, ga je ook meer reflecteren over wie je bent, wat je wil, wat je kan en wat je in de wereld wil bereiken. Je toekomstbeeld wordt meer helder, je weet ook wat je niet wil.”
Vanuit kunst naar kunst
Kunst en cultuur zijn voor School des Levens een middel om hieraan te werken. Een middel dat uiteindelijk, op het einde van het traject, terugkeert als product.
Eenmaal de jongeren zich geëngageerd hebben om deel te nemen, komen er inspiratiesessies: 10 weken passieve kunstparticipatie en individuele spiegelgesprekken.
“Die passieve cultuurparticipatie is een hele reis op zich: we gaan met hen naar theater, naar een tentoonstelling, naar historische plekken. Wat we kiezen is heel belangrijk, het moet aansluiten bij een thema dat hen bezighoudt, waarover ze zich druk maken. Het moet niet van hetzelfde standpunt vertrekken, maar wel raakvlakken hebben. Om dat te ontdekken, moet je dicht bij de jongeren staan, goed naar hen luisteren.”
Tegelijkertijd met dit ‘passieve’ luik, is er de reflectie. Waarom doet dit iets met mij? Of waarom net niet? Het geeft een bredere kijk op de wereld, maar ook op jezelf: wie ben ik nu eigenlijk en wat wil ik?
In een volgende fase (impact maken met eigen projecten) komen ze tot actieve kunstparticipatie: zelf theater maken, een film, jamsessies organiseren, een gaming community oprichten, ...
Werven en binden
Om jongeren warm te maken om in te stappen in School des Levens, is nabijheid super belangrijk. Zijn waar zij zijn, bestaande vindplaatsen in de haarvaten van de wijk.
Om ze aan School des Levens te binden, doen kleinschaligheid, aansluiten op hun behoeftes en interesses, wonderen.
“Vraag wat jij kan betekenen voor hen, werk vanuit het vertrouwen, vanuit een relatie en laat het ook vrij om te mislukken. Het gekke is: het mislukt niet – als je altijd die aansluiting maakt bij hun behoefte en interesses, kan het niet misgaan want het is wat zij willen. Het mislukken is onze bril, onze standaard en daar moet je niet naar werken. Het daadwerkelijk uit handen geven is hierbij ontzettend belangrijk.”
De eerste groep gaat ervoor zorgen dat er nog meer jongeren bij School des Levens zullen aansluiten; zij vormen als het ware het visitekaartje voor andere jongeren: “ga daar naartoe, daar doen ze fijne dingen, daar kan je je verhaal kwijt”.
Een van de ‘stoere’ jongens uit de Schilderswijk vertelt dat hij tijdens corona, toen alle bejaarden geen bezoek mocht ontvangen, ervoor gezorgd heeft dat ze allemaal een kaartje kregen. Dat verhaal kwam in de krant, waardoor plots zijn hele familie, zijn hele vriendenkring, bekend werden met de werking van School des Levens.
“De impact die zo’n project kan hebben beperkt zich niet tot die ene jongere en is in feite niet meetbaar.”
Inclusief en kwetsbaar
School des Levens is er voor àlle jongeren, niet enkel voor de zogenaamde kwetsbare jongeren. “Die kwetsbaarheid van de deelnemers, daar ageer ik onwijs tegen, ik word daar heel boos over. Onze deelnemers zijn op zichzelf niet kwetsbaar! Ze groeien op in een kwetsbare omgeving, er zijn factoren in hun omgeving die maken dat ze problemen ervaren, dat het lastiger is en dat maakt hen misschien extra sterk dat ze er toch telkens weer zijn, dat ze zich toch elke keer weer inzetten, zich elke keer weer melden.
Voor onze systeemwereld is die kwetsbaarheid heel belangrijk: er wordt financiering voor ingezet, maar ik blijf pleiten om ermee te kappen want alle jongeren hebben baat bij trajecten zoals deze en dat heeft niets te maken met de kwetsbaarheid van jongeren zelf. Wij merken dat het werkt als de jongeren uit verschillende wijken komen met verschillende achtergronden. Wij trekken natuurlijk wel een bepaalde kern aan, maar het is de mix die het interessant maakt.”
Inhoud en proces
Per traject van 6 maanden (20 weken) gaat School des Levens op pad met 10 à 12 jongeren. Dat zijn geen duizelingwekkende getallen, maar ze stappen wel intensief mee.
“Wij nemen echt met hen de tijd om te gaan ontdekken wie ze zijn, wat ze willen, wat ze kunnen, wat ze niet willen, wat ze in de wereld willen bereiken. Wij focussen gedurende zes maanden op hun ontwikkeling. We werken heel veel aan hun zelfbewustzijn, hun toekomstbeeld – het past ook bij de vaart van hun leven – ze hebben de mogelijkheid om te ontdekken wie ze zijn. Ze zijn daar ook nog mee bezig en dat is ook precies de ruimte die wij hen bieden. Als je dan zegt ‘je komt uit een beperkte leefomgeving, dan is het dus buiten die comfortzone dat je gaat ontdekken wie je bent, wat je kan en wat jouw plek is in onze samenleving.’
En die groei is nooit een stijgende curve; dat gaat met vallen en opstaan, omdat we constant de rek zoeken in hun comfortzone. Soms moet je even terug om verder te kunnen. Het is een constant zoeken, afhankelijk van de jongere en zijn traject. Er gebeuren heel veel nagesprekken om weer bij te sturen. Vandaar dat het programma niet vooraf is dichtgetimmerd.”
Certificaat
Op de eindbijeenkomst van het traject krijgt elke jongere een certificaat. Daar hechten ze heel veel belang aan, getuigen ze: “Ik kom uit een achterstandswijk, maar door dat certificaat heb ik voorsprong in de achterstandswijk.”
Anne-Frieda voegt er tot besluit nog aan toe: “Door dat certificaat realiseren ze zich wat dit traject voor henzelf heeft betekend.”
Meer praktijkverhalen over cultuurparticipatie voor jongeren in kwetsbare posities?
School des Levens is een van de praktijken die tijdens de studiedag No Limits: actieve cultuurparticipatie voor en door jongeren aan bod kwam. Op zoek naar meer inspiratie? Lees meer over de andere praktijkcases.