"Onze wereld wordt twee keer gemaakt: eerst in gedachten en daarna in de werkelijkheid. Onze toekomst is daarom het product van onze geest. Als ons denken rechtlijnig en kaal is, zal onze wereld dat ook zijn. Als we dromen toelaten, idealen de ruimte geven en gevoel voor schoonheid en fantasie ontwikkelen, dan kunnen we ons een wereld voorstellen waarin we graag willen leven. Dat is een essentiële stap naar het daadwerkelijk vormgeven van die wereld."
Het citaat komt uit het boek Het is aan ons - Waarom we de kunstenaar in onszelf nodig hebben om de wereld te redden. Twaalfhoven schreef het nadat hij in de jaren ervoor intensief naar ‘probleemgebieden’ reisde - van Bosnië over Jordanië naar de ‘smeulende’ grens tussen Griekenland en Cyprus. Hij deed dat als muzikant en componist, maar werkte steevast samen met de plaatselijke bewoners en de vaak niet-professionele muzikanten uit de streek. Het bracht hem tot een belangrijk inzicht: iedereen is creatief, iedereen is in staat zich zich een betere wereld in te beelden. Daarvoor hoef je geen ‘kunstenaar’ zijn, het volstaat om je bewust te worden van de creatieve kracht die in je schuilt, en die als ‘mindset’ te gebruiken.
In een wereld die wordt beheerst door ‘wicked problems’ - complexe, grote maar ook abstracte problemen zoals klimaatverandering - hebben we die mindset nodig om het publiek te bereiken, om het te treffen in het hart, in plaats van het te overladen met rationele feiten. Kunstenaars maken immers bij uitstek de vertaling tussen deze ‘onaanraakbare’ problemen, die weinig gevoelens opwekken, en het hier en nu - ze maken grote wereldproblematieken (in)voelbaar. Maar om dat te kunnen doen moeten ze wel uit hun reservaat komen, zich niet terugtrekken op hun geijkte plekken, op de geijkte tijdstippen. In al zijn projecten onttrok Twaalfhoven zich juist aan die ‘kunstige’ kaders: als professioneel muzikant speelde hij op straat, in huiskamers, ‘s nachts of vroeg in de ochtend - en altijd voor of samen met lokale muzikanten.
Voor de cultuureducatieve professionals die in Gent aanwezig waren leek de uitnodiging van Twaalfhoven er vooral in te bestaan om enerzijds zelf out of the box te durven denken (de creative in zichzelf te ontdekken!) en anderzijds op zoek te gaan naar kunstenaars die hetzelfde doen. Zoek naar mensen die in hun praktijk verbindingen leggen, de ervaring van het publiek centraal stellen - niet hun eigen product. “Context bieden in plaats van content”, zo noemde Twaalfhoven dat. Hij gaf het voorbeeld van de beeldende kunsten, die vandaag nog vaak in de isolatie van hun atelier opereren, ver weg van het publiek. Wat als ook zij hun proces leren delen met een publiek, en dat op gezette tijden toelaten in hun ‘intieme’ werkkamer? Kan het zien ontstaan van een kunstwerk niet een minstens even fascinerende ervaring zijn als het bekijken van dit werk aan een muur op een vernissage?
Het is een gedachte die bij de groep cultuureducatoren in Gent ook vragen oproept: Wat dan met de ‘autonomie’ van de kunstenaar, is elke kunstenaar wel in staat tot zo’n publieksinteractie? Als antwoord introduceert Twaalhoven een interessant begrip: ‘onzekerheidsvaardigheid’. De kunst om zich in zijn onzekerheid te tonen, om ook datgene wat niet makkelijk is naar buiten te brengen. Onzekerheid zien als een kwaliteit, en daar ook vaardig in worden. Hij is ervan overtuigd dat ook kunstenaars dit kunnen leren. Samengevat lijkt de missie van Twaalfhoven er vooral in te bestaan kunst en leven dichter bij elkaar te brengen, kunst uit zijn gespecialiseerde hokjes te halen. Om een publiek bewust te maken over de grote issues van deze tijd, hebben we mensen nodig die creatief genoeg zijn - de mindset hebben - om in te zetten op verbindende ervaringen.
Op een heel concrete manier werd dit punt al geïllustreerd bij het begin van de middag. We werden verwelkomd door Annelore Camps van Allez, Chantez, een Gentse organisatie die laagdrempelige zangsessies organiseert voor ieder die wil zingen - onder de noemer ‘Samen zingen schept geluk’. Als eenzaamheid, verzuring en individualisme wereldproblematieken zijn, dan gaan Camps en haar kompaan Laila De Bruyne die te lijf met een heel eenvoudige, concrete remedie: samen zingen. En dat zullen ze doen, zoals ze zelf stellen op hun website, ‘tot we overbodig zijn’. Tot ze wakker worden in een wereld waar iedereen elkaar spontaan goeiedag zegt.
Camps slaagde er tijdens onze Roadtrip-stop moeiteloos in om de verzamelde cultuureducatoren te laten zingen - en zelfs een beetje te laten dansen. Meteen het overtuigende bewijs van de effectiviteit van de aanpak van Allez, Chantez, en van de meer theoretische beschouwing van Twaalfhoven. Point taken.
Over Merlijn Twaalfhoven
Merlijn Twaalfhoven is componist en oprichter van The Turn Club, een samenwerkingsverband van kunstprofessionals en bruggenbouwers die maatschappelijke vraagstukken aanpakken. Hij ontwierp vele onconventionele muziek en theaterprojecten, werkte in conflictgebieden en vluchtelingenkampen. Hierbij zoekt hij naar nieuwe verbindingen tussen bevolkingsgroepen en culturen. Hij ontving een UNESCO-award en was genomineerd voor de Amsterdam Prijs voor de Kunst.
In zijn boek Het is aan ons, waarom we een kunstenaarsmindset nodig hebben om de wereld te redden laat hij zien hoe ieder van ons een rol van betekenis kan spelen bij het aanpakken van grote en kleine wereldproblemen als wij de kunstenaar in onszelf activeren.
Word erfgoedwijs!
Hoe ga je om met erfgoed- of museumcollecties die raken aan controversiële onderwerpen of sterke emoties oproepen? De Roadtrip Cultuureducatie stopte in september in Brussel om op uitnodiging van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (KMKG) en erfgoedkoepel FARO dieper in dit hot topic te duiken. We kregen een verfrissende introductie in de methodiek van ‘emotienetwerken’ en delen daarover de belangrijkste inzichten.
De meerwaarde van meertaligheid volgens Foyer vzw
Half Italiaans en half Belg? Dat hoort Patrizia Civetta van het Brusselse Foyer vzw niet graag. “Het is niet half half. Zie het als dubbel. Als iets extra’s. Want meertaligheid en interculturaliteit is een immense rijkdom.” Hoe die filosofie doorheen de hele Foyer-werking bruist, stroomt en gutst? Lees vooral verder.
De straat behoort ons (iedereen!) toe
Hoe kan je cocreatief werken in de openbare ruimte? Wie is het ‘publiek’ daar? Hoe meet je de impact van wat je aan het doen bent? De roadtrip Cultuureducatie stopte in Brussel, waar we de vragen voorlegden aan Vital Schraenen van MetX en Hamza Medkouri van Samba Résille, culturele motor in Toulouse.
“Dé oudere bestaat niet”
In september hield de Roadtrip Cultuureducatie halt in Destelheide. We lieten er An-Sofie Smetcoren aan het woord, die in haar onderzoek focust op zorgzame buurten, participatie en inclusie van ouderen in de samenleving. Wat kunnen we van haar leren over de vergrijzing, de stereotiepe beeldvorming over ouderen en de meerwaarde van intergenerationele praktijken?
KRAAIENNEST: muzische inspiratie binnen handbereik
KRAAIENNEST is een uniek digitaal platform voor de buitenschoolse opvang. Kunsteducatoren ontwikkelden er artistieke, kunsteducatieve en kunstzinnige spelactiviteiten op maat van BKO-begeleiders. Luk Lenoir is stuurman van dienst en doet het nieuwe initiatief van Kunst in Zicht uit de doeken.
Hop Up, creatief spelen in de buitenschoolse opvang
Van kapsalon tot onderzeeër. Of van onderzoekstafel tot snoezelhoekje. Hop Up kan alles worden wat kinderen (of hun begeleiders) willen. Eva Maréchal van Blenders vzw legt uit hoe je met dit materiaal elke lege ruimte tot creatieve speelplek omtovert.