De straat behoort ons (iedereen!) toe

Het Brusselse productiehuis MetX en het Franse Samba Résille starten op het eerste gezicht vanuit een verschillende positie. Bij MetX gaan professionele muzikanten aan de slag met een breed publiek van niet-professionele deelnemers; het doel is tot een gedragen ‘hybride’ muziek te komen, van hoge artistieke kwaliteit. Samba Résille is een percussiegroep van niet-professionelen in het hartje van Toulouse, een burgerinitiatief dat muziek vooral gebruikt als verbindende en emanciperende tool.

Waar ze elkaar vinden? Figuurlijk: in hun verlangen om de soms strakke grenzen van identiteit en (muzikale) tradities open te trekken. Letterlijk: in de openbare ruimte, hun favoriete werkterrein en symbolisch geladen plek van politiek debat.

Hamza en Vital, wie beschouwen jullie als jullie ‘publiek’?

Medkouri: “Wij zeggen het zo: we werken in principe voor iedereen, met speciale aandacht voor bepaalde groepen. We willen een zo breed mogelijk publiek de ervaring bieden van het samen muziek spelen of het deelnemen aan een parade, ongeacht afkomst, achtergrond of ervaring. In Frankrijk is het overigens verboden om etnische ‘doelgroepen’ te onderscheiden - onder de vlag van liberté, egalité, fraternité heerst een universalisme. Dat betekent overigens niet dat we de verschillen uitgommen, integendeel: het betekent dat we de mensen valoriseren in hoe en wat ze willen zijn. De enige ‘doelgroep’ die we benoemen, op basis van hun specifieke noden, bestaat uit mensen met een beperking - voor hen zijn er bij ons bijvoorbeeld speciale muziekateliers.”

Schraenen: “Voor ons is de stad Brussel cruciaal als werkterrein en inspiratiebron. Brussel heeft zeer veel nationaliteiten, met elk hun eigen tradities en muzikale gebruiken. Die zijn belangrijk en willen we ook ten volle respecteren. Maar tegelijkertijd proberen wij de grenzen open te breken. We combineren en mengen: een klassieke fanfare met elektronische muziek, een brassband met een samba-dansgroep. Die nieuwe vorm is bijna niet te benoemen, en zo doet ze recht aan die ongrijpbare identiteit die Brussel heeft. We trekken daarvoor de straten in, vaak onaangekondigd, en kijken wat we veroorzaken. Mensen openen hun ramen en steken hun hoofd buiten: wat gebeurt hier? Het is een provocatie, maar via een feest. Door een folie urbaine te creëren gaan de mensen hun eigen stad anders zien. Ze zien mensen die zijn zoals zij, en daarin zien ze zichzelf, en de mogelijkheid om deel te nemen. Het is een spiegel - de straat behoort ons toe, we hebben het recht dit te doen.”

Schraenen: “Ik denk dat in Brussel hetzelfde discours geldt: wij definiëren geen ‘minderheidsgroepen’, omdat dat stigmatisering juist in de hand werkt. De projecten van MetX zijn inclusief, iedereen is er welkom - maar we staan bijvoorbeeld wel uitdrukkelijk voor een intergenerationele insteek. MetX bestaat al dertig jaar, een aantal van de ‘anciens’ gaan nog mee, met daarnaast een groot aantal jonge mensen. De baseline is: wie hier binnenkort is een artiest, of het nu een professioneel is, een kind, een oudere of een muzikant met een beperking. We vragen niet naar sociale achtergrond, we gaan samen het avontuur aan.”

Hamza, in de openbare ruimte is het publiek als het ware ‘voorhanden’. Maar jullie hebben ook een zaaltje waar jullie expo’s en concerten organiseren. Hoe verlaag je de drempel om ook ‘binnen’ te komen?

Medkouri: “Dat gebeurt stapsgewijs: er is een langzame doorstroming van buiten naar binnen. Het merendeel van onze leden komt binnen omdat ze ons gezien hebben, ze hebben ons zien spelen en zijn nieuwsgierig geworden. Ze sluiten zich aan, langzaam eigenen ze zich ook de ruimtes toe, komen naar de concerten kijken, sommigen worden actieve vrijwilliger. Samba Résille heeft een heel uitgebreide werking aan vrijwilligers - waarvan er sommigen gaandeweg zelfs een rol opnemen in programmatie, in het bestuur.”

Vital, hoe overtuigen jullie professionals om zich te wagen aan een muzikaal avontuur met niet-professionele en vaak kwetsbare deelnemers?

Schraenen: “Zoiets groeit organisch. De artiesten die met ons werken komen juist naar ons omdat ze die dubbele kwaliteit hebben; een grote artistieke identiteit én een grote sociale gevoeligheid. Bovendien zijn het mensen die bereid zijn om risico’s te nemen. Om in de openbare ruimte werken moet je flexibel zijn als muzikant, je moet buiten je comfortzone kunnen werken.”

Cocreatie is tegenwoordig een beetje een buzzwoord geworden - wat betekent het voor jullie organisaties?

Medkouri: “Het is het faciliteren van verbinding: je schept een kader waarbinnen mensen kunnen samenkomen om iets te creëren - met een artistieke focus, een intellectuele focus, een sociale… n’importe. Als alle mensen maar een rol kunnen opnemen binnen dat kader, in interactie gaan met anderen en accepteren wie die ander is, zodat er iets nieuws kan groeien. Voor mij betekent cocreatie dat één en één drie is.”

Schraenen: “Aanvullend daarbij: ik denk dat het een misvatting is dat cocreatief werken betekent dat iedereen binnen een project dezelfde rol of verantwoordelijkheid heeft. Het is veel belangrijker dat iedereen zijn juiste rol, zijn juiste verantwoordelijkheid heeft - naar zijn eigen sterktes. Bij MetX is het bijvoorbeeld belangrijk dat er artiesten zijn die een straf voorstel hebben. Zij sturen aan, maar zorgen ervoor dat iedereen aan boord blijft, dat ze onderweg niemand verliezen. En dat aan het einde van de rit iedereen het gevoel heeft dat het ook zijn project is geweest. Sommige mensen zijn niet muzikaal top, maar menselijk top. Iedereen is eigenaar van een project, maar niet noodzakelijkerwijs op dezelfde manier.”

Van cocreatieve of participatieve proceseen is het moeilijk de impact te meten. Hoe pakken jullie dat aan?

Medkouri: “Wij hebben kwalitatieve bevragingen. Voor onze Europese projecten zijn er vragenlijsten, die aan iedere deelnemer worden uitgereikt voor en na het project, en waarin de overheid peilt naar hun verwachtingen en de invulling daarvan. Intern evalueren wij ook de muzikale vooruitgang binnen de ateliers. En wij documenteren veel getuigenissen van deelnemers. Dat is tastbaar, tastbaarder dan een cijfermatige analyse.”

Schraenen: “Wij hebben geen intern systeem om de impact te bevragen. Wat we merken is dat de overheid ons honoreert, wat natuurlijk een erkenning van ons werk is, maar ook dat uit de stad, uit het veld, de vragen blijven toestromen. Ik maak daaruit toch op dat hetgeen we doen een authenticiteit heeft, dat het invulling geeft aan een nood. Maar we kunnen niet statistisch bewijzen dat we ‘betere burgers’ maken. We werken met emoties, niet met cijfers.”