Hoe maak je een genuanceerde tentoonstelling rond een beladen onderwerp als dekolonisatie? Leer van de ervaringen van het Hasseltse Stadsmus en hun reizende expo Bacongo Limburg.
Hot topic
Informatie bieden over de koloniale periode aan een breed publiek. Dat was het doel van de expo Bacongo Limburg. “Sommige mensen zijn terughoudend om zo’n hot topic aan te snijden”, zegt Ann Delbeke, hoofd van Het Stadmus. “Het leidt dan ook snel tot controverse. Maar met respect, een open geest en goede partners spring je al een heel eind.”
Wat was voor Het Stadsmus de aanleiding om het over die koloniale periode te hebben?
Ann Delbeke: “In 2020 was Congo 60 jaar onafhankelijk. Dekolonisatie was toen een hot item. Ook hier in Hasselt. Het monument van Leopold II in de stad werd bijvoorbeeld beklad en Black Lives Matter kwam volop in de actualiteit. Van musea wordt steeds vaker verwacht dat we ons positioneren ten opzichte van zulke maatschappelijke thema’s. Hoe ga je om met dat verleden en hoe kan je dat plaatsen in wat er nu allemaal gebeurt? Daar wilden we een aandeel in hebben. Omdat we in die periode ook nadachten over onze rol als stedelijk museum, trokken we het idee open naar de hele provincie en maakten we een reizende expo voor alle Limburgers.”
De kracht van samenwerking
Je hebt heel wat partners verzameld voor dit project. Waarom was dat belangrijk?
Ann Delbeke: “Aan de ene kant wilden we zoveel mogelijk participatief werken en vertrekken vanuit verhalen van Limburgers zelf. Om die verhalen te vinden, heb je partners met een netwerk nodig. Daarom hebben we eerst de twee erfgoedcellen in onze provincie gecontacteerd. Ze waren meteen enthousiast. Ook de koloniale vereniging van Limburg was bereid om met een open geest aan tafel te schuiven. Anderzijds wilden we ook een juist en genuanceerd verhaal brengen. Eentje dat niet polariseert, maar inzicht geeft in hoe het gelopen is en hoe de verschillende partijen dat ervaren hebben. Met respect voor alle mensen en zonder meteen een oordeel te vellen. Hand in Hand tegen Racisme was in dat opzicht een onmisbare partner. Net als het Africa Museum. Zij konden het thema kaderen.”
Meerstemmig
Het was cruciaal dat Bacongo Limburg geen eenzijdig verhaal vertelde?
Ann Delbeke: “Klopt. We hebben veel moeite gedaan om niet alleen verhalen van witte kolonialen te brengen, maar ook van Congolezen die in Limburg beland zijn. Of van hun kinderen. Als je kolonialen hoort spreken over die tijd, dan zijn ze bijna altijd lyrisch. Dat is vandaag geen optie meer. Daarom hebben we er dus ook de andere stem tegenover gezet. Via een online formulier op onze website en drie verzameldagen op verschillende locaties in de provincie vergaarde een projectmedewerker die persoonlijke verhalen en voorwerpen. Uit alle getuigenissen hebben we dan een diplomatische keuze gemaakt.”
Dat alles is uitgemond in een reizende tentoonstelling die door heel Limburg trok.
Ann Delbeke: “Zo is het. De tentoonstelling heeft eerst hier in Het Stadsmus gestaan, en dan bij partners in Lanaken, Beringen, Genk, Sint-Truiden, Maasmechelen… Nu hebben we er een gratis schoolproject van gemaakt. Een school kan immers verder doen waar wij eindigden: rond zich kijken, verhalen zoeken in de eigen omgeving en die koppelen aan de waarden en waarheden waar onze samenleving op rust.”
Tips van Het Stadsmus
1 Wees altijd eerlijk over je bedoelingen. Tegen iedereen hebben we van bij de start gezegd dat we alle verhalen, stemmen, perspectieven wilden brengen.
2 Besteed aandacht aan de vorming van je baliemedewerkers over het thema. Als iemand vragen stelt of klaagt, dan komt dat eerst bij hen terecht. Ze hebben achtergrond nodig om dan in gesprek te kunnen gaan.
3 Zorg voor diversiteit aan meningen en achtergronden aan de overlegtafel. Zana Etambala, Congolees-Belgisch historicus van het Africa Museum, Stella Nyanchama Okemwa van Hand in Hand tegen Racisme en grafisch vormgever Rachel Hansoul zorgden voor evenwicht en extra expertise die we zelf niet in huis hadden.
Podcasts van ECRU Erfgoed als extra
Bacongo Limburg was ook bij partner ECRU Erfgoed te gast. De organisatie voegde op eigen initiatief nog podcasts aan de expo toe. “Er waren immers nog heel wat ongebruikte verhalen met potentie”, zegt Leen Roels van ECRU. “7 van die getuigenissen, allen van mensen uit onze regio, hebben we in de vorm van een podcast gebracht.”
Waarom een podcast? “De expo kwam bij ons in coronatijden op bezoek. We wilden iets ontwikkelen waarmee we, lockdown of niet, een publiek konden bereiken. Podcasts zijn zo’n toegankelijk medium. We gebruikten ze op de fysieke tentoonstelling en ze staan op de projectwebsite. Het is ook een duurzaam product. Telkens het thema opflakkert, blijven de persoonlijke getuigenissen actueel. Bovendien moedigt het jongeren en jongvolwassenen aan om de informatieve expo individueel te ontdekken. Ook secundaire scholen kunnen de professionele audio-opnames nu in de lessen integreren.”
Voor de productie klopte ECRU Erfgoed aan bij Eva Droogmans. “Zij is geworteld in de streek”, zegt Roels. “En we hadden al eerder fijn samengewerkt. Eva kan goed met mensen omgaan, stelt de juiste vragen en is alert voor onderbelichte zaken. Dat is belangrijk voor een gevoelig thema als kolonisatie. Ze blikte ook nog een extra aflevering in waarin de getuigenissen in een breder historisch perspectief worden geplaatst. Een absolute meerwaarde. Net als de portretten van de getuigen die we lieten maken. Die geven elk verhaal een gezicht en leverden dankbaar materiaal op om de podcasts visueel in de kijker te zetten.”
Hoe het Kalligraffitikamp vanuit de leefwereld van jongeren vertrekt
Met het ‘Kalligraffitikamp’ geeft Graffiti vzw kinderen en jongeren de kans om te experimenteren met graffiti - in de eigen, vaak Arabische thuistaal. Dit praktijkvoorbeeld kwam tijdens de "Expeditie jong & divers publiek" aan bod als good practice. Lees hier hoe Graffiti vzw van het project een succes maakte.
Verandering begint bij (kijken naar) jezelf
Wat zijn de sterktes van jouw organisatie, wat de zwaktes? In de afgelopen “Expeditie Jong & divers publiek” brachten publiq en hybried vzw verschillende cultuurorganisaties rond de tafel voor een zelfanalyse – om vervolgens de juiste aanpak te bepalen voor het bereiken van een jong(er) en divers(er) publiek. Handig hulpmiddel voor zo’n organisatieanalyse bleek het ‘7S’-model van het beroemde consultancybureau McKinsey.
Wanneer de communicatie vastloopt
Communicatie is geen harde wetenschap - we kennen allemaal de gevallen waarin we denken helder en eerlijk te communiceren, maar het gesprek toch stokt. Dan helpen we je graag op weg met een snelle introductie tot het ‘TOPOI’-model.