Emotienetwerken als methode om immaterieel erfgoed te laten voortbestaan

Wat is immaterieel erfgoed?

Immaterieel erfgoed zijn praktijken die mensen generaties lang doen en doorgeven. Je vindt ze overal ter wereld. Het zit bijvoorbeeld in spelen en verhalen vertellen, in eetcultuur, of dans en muziek, circus, carnaval, feesten en rituelen, in landbouwtechnieken en in de vaardigheden van vakmannen en -vrouwen die (weten hoe ze) dingen maken. Tradities, kennis en kunde als creatieve manieren van omgaan met hoe en waar we (samen)leven. En naarmate tijden veranderen, verandert immaterieel erfgoed mee.

Met emotienetwerken kijkt men naar de uiteenlopende gevoelens die mensen bij een erfgoeditem hebben, en die soms flink kunnen botsen. Het doel van emotienetwerken is om inzicht te verschaffen in elkaars gevoelens omtrent zo’n item, te zorgen voor wederzijds begrip en voor erfgoed dat daaraan bijdraagt. Een vaak genoemd voorbeeld is Zwarte Piet.

Eerst en vooral hoort men de diversiteit aan meningen te belichten. Men vertrekt niet vanuit gemeenschappen, aangezien die gemakkelijk gepercipieerd worden als homogene groepen terwijl elk individu en elke mening anders is. Met emotienetwerken wil men net die verscheidenheid in de verf zetten: verschillende mensen hebben verschillende emoties rond een bepaald erfgoed. In een tweede fase is het belangrijk de tijd te nemen om alle verhalen te verzamelen en te ontdekken welke ervan nog steeds daadkracht/vertelkracht hebben en opnieuw verteld zouden moeten worden.

Daarnaast is het cruciaal om naar elkaar te luisteren en elkaar zo goed mogelijk te begrijpen, zonder te proberen elkaar van zijn gelijk te overtuigen. Men moet op zoek gaan naar de redenen die achter de verschillende emoties schuilen en de sterktes van die emoties onderzoeken.

Bovendien vertrekt men in emotienetwerken steeds vanuit het principe van een erfgoeddemocratie: erfgoed is een participatief proces. Als het mensen iets doet, ongeacht vanuit welke positie, dan is het iets dat niet verloren mag gaan. Daardoor is emotienetwerken een heel intens en gevoelsgeladen proces. Een monitor die het gesprek begeleidt en een goede nazorg zijn dus belangrijke sleutels tot een geslaagd traject.

Aan de slag: emotienetwerken in kaart brengen

Tijdens het roadtripevent proefden de deelnemers van emotienetwerken met een oefening rond het thema ‘Kerstmis’. Iedereen heeft wel een gevoel bij het thema Kerstmis, positief of negatief. Om de verschillende lagen van ieders emoties te kunnen uitdiepen, vertrok Danielle van een schaal met twee assen (prettig-onprettig en mild-intens), waarop iedere deelnemer zichzelf een plaats gaf op het spectrum.

Met deze schaal als startpunt deelden de deelnemers hun ervaringen en hun redenen waarom ze bepaalde emoties hebben bij het thema Kerstmis. Zo werd snel duidelijk dat een op het eerste zicht plezierige gebeurtenis helemaal niet door iedereen zo ervaren wordt: Kerstmis is een beladen thema waarbij veel uiteenlopende gevoelens komen kijken.

1. Streef naar erfgoedwijsheid: het geheel aan competenties die mensen in staat stellen om zich kritisch tot erfgoed te verhouden en het gesprek daarover te voeren. Heb oog voor de maatschappelijke dynamiek rond erfgoed en de eigen positie daarin. Emotienetwerken is dé methodiek om vanuit een persoonlijke reflectie een thema te benaderen. De dialoog over die persoonlijke reflectie vereist wel een veilige omgeving.
2. Vertrek steeds vanuit het idee dat elk individu andere gevoelens heeft rond een bepaald immaterieel erfgoed. We kijken dus niet naar gemeenschappen, waarin een bepaalde homogeniteit verondersteld wordt, maar naar een netwerk.
3. Niet iedereen denkt in extremen. Het genuanceerde, grijze gebied van meningen die niet zwart-wit zijn, is juist heel waardevol.
4. Om een veilige omgeving te garanderen is een moderator die het gesprek begeleidt bij het emotienetwerken cruciaal. Emotienetwerken gaat niet over anderen overtuigen van je gelijk, maar over het plaatsen en respecteren van ieders emoties rond een bepaald immaterieel erfgoed.
5. Wees aandachtig voor welke emoties je bij wie losmaakt en denk aan de nazorg hiervan.