Samen Lezen als verbindende methodiek

"De tafel plakt"

Nog voor we uitleg krijgen over Samen Lezen, lezen we samen. We doen dat onder de zachte maar doordachte begeleiding van Silvie Moors, adjunct-directeur van Bond zonder Naam en de bezieler van het project. Als een wit blad papier leveren we ons aan elkaar over: een tiental mensen dat elkaar niet kent, en toch dit intieme uurtje met elkaar gaat delen. Een beetje ongemakkelijk voelt het wel, maar Silvie Moors breekt met haar licht-humoristische aanpak snel het ijs. Dit heeft ze duidelijk eerder gedaan.

Ze spreekt vooraf een aantal spelregels met ons af, om het Samen Lezen tot een fijne ervaring te maken. Beteugel je eigen spraakwaterval, luister naar de ander, respecteer elkaars gedachten en gevoelens, en niet onbelangrijk: “de tafel plakt”: wat hier besproken wordt, verlaat de kamer niet. Samen Lezen gebeurt in een safe space, kortom.

En dan start het lezen, of liever het voorlezen. Moors leest op rustig tempo een kort verhaal van de Japanse auteur Ko Machida, over twee meisjes - eentje is gelukkig, het ander ongelukkig. Op een subtiele manier polst ze na lectuur naar onze gedachten en gevoelens bij het wat vervreemdende verhaal. Want hoe kort de vertelling ook is, hij maakt grote vragen los. Wat is geluk? Is het een vastomlijnd parcours of maakt iedereen zijn eigen pad? Hoe definieert een samenleving ‘gelukkige’ of ‘ongelukkige’ mensen? Er worden persoonlijke anekdotes gedeeld, die we hier in het midden laten, want de tafel plakt.

Ervaring boven expertise

In de Samen Lezen-projecten waarmee Silvie Moors in 2012 begon in Vlaanderen, gelden ruwweg nog steeds dezelfde uitgangspunten. Wie wil aansluiten bij een leesgroep hoeft geen achtergrond in de letteren te hebben, en zelfs niet te kunnen lezen, want er wordt voorgelezen. Een basisbegrip van het Nederlands is wel vereist om de tekst te begrijpen, maar ook om zich over de tekst te kunnen uitdrukken. Minstens even belangrijk als de ervaring van het lezen is immers de vrije en gelijkwaardige uitwisseling van gevoelens naderhand: wat is er gelezen, wat maakt het los, hoe denken de deelnemers over hetgeen ze net gelezen hebben? De vraag is steeds wat de tekst met je doet, niet of je hem juist interpreteert. De leesbegeleider speelt een cruciale rol in deze uitwisseling: niet als ‘baas’ van de groep, maar als facilititeerder die misschien minder mondige of extraverte deelnemers aan het woord laat en de dynamiek van de groep bewaakt. Door open vragen te stellen brengt deze begeleider het gesprek op gang en laat zijn eigen interpretatie achterwege.

Last but not least gaat het in de kern steeds weer om het delen van schoonheid. Samen Lezen streeft naar kennismaking met teksten of tekstfragmenten van hoge kwaliteit, met vele lagen. Meerstemmiger leesvoer dus dan de highlights uit de boekentop-10 of uit de westerse canon.

Tijdens de netwerkontmoeting van Vitamine C zitten we rond de tafel met relatief ‘sterke’ profielen, we zijn allemaal hoogopgeleide professionals. Toch komt er in het uurtje dat we samen lezen al snel een kwetsbaarheid bovendrijven. De drie korte teksten snijden thema’s aan die ons uitdagen om iets van onszelf prijs te geven. Niet onder druk, want Silvie Moors benadrukt dat niemand hoeft te spreken, gewoon luisteren kan ook. Het concept van Samen Lezen is echter zo laagdrempelig en toegankelijk, dat het zich leent tot veel contexten en doelgroepen. Soms raken deelnemers zo gebeten dat ze zin krijgen om ook leesbegeleider te worden. Dat kan, Bond zonder Naam voorziet daarvoor een speciale opleiding. Soms starten enthousiaste lezers zelf ook met een eigen leesclub. En zo dijt Samen Lezen uit, als een olievlek van verbinding.