Pleidooi voor doendenkers

Henk Oosterling (NL) is naast ecosoof ook filosoof, docent, onderzoeker, onderwijsinnovator, schrijver én oud-kampioen Japans zwaardvechten. Hij zette het innovatieve onderwijsproject Rotterdam Vakmanstad op en werkte tot 2018 als universitair hoofddocent filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Manu Luyten van Muzische Workshops vzw ging met hem in gesprek tijdens een online livesessie van de roadtrip cultuureducatie 2021. We lichten hier 6 vragen uit die je denken én doen prikkelen.

Als je het hebt over duurzaamheid, dan gaat het niet over recycleren of groene energie. Hoe vul jij het begrip in?

Henk Oosterling: “Voor mij valt het helemaal samen met gezondheid. De thema’s van duurzaamheid kan je allemaal reduceren tot gezondheidsproblematieken: schoon water, gezond eten, zuivere lucht... Ik vertrek graag van de definitie van gezondheid van de WHO. Die houdt 3 aspecten in: je lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn. Die vertaal ik naar een definitie van duurzaamheid die uit dezelfde 3 aspecten op 3 schalen bestaat: een micro-, macro- en mesoniveau. Zo bekom je 9 componenten van waaruit je duurzaamheid kan benaderen. Ook voor cultuureducatie. Ik noem het ECO3.”

• Fysieke duurzaamheid: op het vlak van je lichaam (Beweeg je wel genoeg? Eet je gezond?) op het vlak van de (groot)stedelijke context (Hoe is het o.a. met de luchtkwaliteit?), op het vlak van de aarde (Wat we vroeger ‘het milieu’ noemden.)
• Sociale duurzaamheid: van zelfzorg, tot buurtzorg (of de relatie met je collega’s) en intergenerationele zorg
• Mentale duurzaamheid: van eigen interesses voeden, tot een focus op lerende organisaties en levenslang leren

“Je moet telkens op die 9 velden werken, want ze zijn allemaal met elkaar verbonden. Doe je dat niet, dan verlies je impact. Helaas gebeurt dat nog erg vaak, want we denken sectoraal, niet integraal. Vergelijk het met auto’s in de stad verbieden, maar intussen wel McDonalds promoten.”

Henk Oosterling: “Klopt. Een piramidevormige of lineaire structuur bepaalt ons westers denken. Veel instituten zijn piramidaal georganiseerd. Zelf als je er bottom-up werkt, blijf je hangen in een lineair patroon. Of denk aan Bloom met zijn creativiteitspiramide. Of aan Maslow, Darwin, de sociale ladder.

Je kan talloze voorbeelden geven van hoe die metafoor van een piramide of van een rechte lijn naar boven (Groei! Winst!) in ons denken is ingesleten. Maar als we zo doorgaan met produceren, consumeren, distribueren, dan genieten we niet meer lang van deze wereld. Daar zijn 97% van de wetenschappers het over eens.”

Welke kijk op de wereld stel je dan voor?

Henk Oosterling: “In het discours dat ik voorstel, zien we onszelf als knooppunten in een netwerk. De metafoor van piramides maakt plaats voor die van netwerken. Daar hoort een circulaire manier van denken bij in plaats van eentje die je lineair naar een soort paradijs leidt.

In zo’n netwerk snap je dat elke interventie in deze wereld voor een beweging terug zorgt. Alles is via zulke feedbackloops met alles verbonden en alles werkt vroeg of laat op elkaar in. Dat noem ik het circulair-inclusief doendenken. Zie het als een oproep om reflectief in het leven te staan, om vooruit te denken als je keuzes maakt.”

Henk Oosterling: “We moeten de omslag maken van de behoeftepiramide van Maslow naar een veld van 21st century skills. Dat zijn bestaande skills die we op een nieuwe manier moeten inzetten in functie van deze tijd en met het oog op een duurzame samenleving.

In plaats van louter lezen en schrijven aan te leren, draait het nu om mediawijsheid en om eco-wijsheid. Bij dat laatste bekijk je hoe je jezelf betekenisvol kan verbinden met de wereld zodat je in je keuzes en overwegingen ook het welzijn van anderen en andere wezens betrekt.

Je wordt je bewust van de grote impact van wat je doet, van je keuzes op vlak van verplaatsingen, kleding, voeding... En al die dingen komen bij elkaar in het lifelong learning. We zijn één groot dynamisch ontwerpproces met als crux de potentie om je eigen leven te kunnen ontwerpen.”

Henk Oosterling: “Als je je bewust bent van het desastreuze lineaire discours dat ons gedrag bepaalt, zul je moeten nadenken over hoe je dan wel de wereld en de anderen wil zien. Kunst en esthetisch denken zijn daar waanzinnig belangrijke instrumenten voor omdat ze zorgen voor een principiële openheid en het opschorten van je oordeel.”

“In het huidige onderwijs staat helaas een curriculum centraal waarin oude vaardigheden als rekenen en schrijven de bovenhand hebben. Willen we kinderen met een onderzoekende mentaliteit, die openheid en interesse tonen, dan moeten we het onderwijs op een bredere eco-relationele basis schoeien. Met lessen koken, voeding verbouwen, bewegen… Met filosofie, techniek én kunst.

Ik zou cultuur en creativiteit als een satéprikker door heel ons onderwijs steken. Omdat kunsteducatie niet in het curriculum opgenomen is, zal het ook thuis en in de vrije tijd moeten gebeuren. En vanuit een bewustzijn dat je de samenwerking moet zoeken met de andere netwerken waarin kinderen functioneren.”

“En nee, je hoeft niet met wegwerpmaterialen te werken om duurzaam te zijn. Met kansengroepen werken, is wel een duurzame keuze. Je schiet immers uit die vaste blik om naar de wereld te kijken. Schilderen over duurzaamheid? Dat lijkt me erg saai. Als Picasso scheermesjes aan zijn schilderij toevoegt, hoe komt die daar dan op? Was het toeval? Het oppakken van het toeval vanuit een openheid dat je niks van tevoren interpreteert, is de basis van een creatief proces.”

Henk Oosterling: “De docent moet beseffen dat hij in dat proces staat en dat ook in hem een leerling schuilt. Life Long learning dus. Als de docent niet meer open staat voor leren, is er een probleem.”

Meer weten? Kijk op www.henkoosterling.com.