Romy Willockx is diensthoofd van het Huis van het Kind en de gemeentelijke Nederlandstalige kinderdagverblijven in Anderlecht. Ze leerde in de crèche Marie-Rose Mayele kennen, choreografe, danseres, zangeres én mede-oprichter van CIE sQueezz, een gezelschap dat kunstprojecten voor de allerkleinsten cureert en produceert. Hun gedeelde expertise mondde uit in VanKleinsAfaan, een traject dat kunstenaars en koters met elkaar in contact brengt. In beide richtingen, ja.
Willockx: “We wilden graag de kleinsten laten kennismaken met kunstvoorstellingen, maar tegelijkertijd ook kunstenaars vertrouwd maken met de leefwereld van gezinnen met kleine kinderen. Om zo aan beide zijden drempels weg te nemen.”
Mayele: “Tijdens zo’n residentie gaat een groep kunstenaars langs in het kinderdagverblijf. Ze betrekken de kinderen in hun artistieke proces. Soms ontstaat er vanuit die co-creatieprocessen nieuw werk, zoals voorstellingen of installaties die op hun beurt langs festivals toeren en zo kunst voor de kleinsten zichtbaar maken. Om VanKleinsAfaan te verduurzamen, diende CIE sQueezz een subsidieaanvraag in bij het toenmalige Participatiedecreet. Dankzij de toegekende steun kunnen we drie jaar lang structureel pluridisciplinaire kunst aanbieden aan baby’s, jonge kinderen en hun entourage.”
Willockx: “Oorspronkelijk zouden er vijf ontmoetingen tussen de kunstenaars en de kinderen plaatsvinden: drie in de leefruimte van de kinderen, één buiten en een laatste op een culturele plek in hun buurt. De coronacrisis besliste daar echter anders over. De opstart viel in het water. Vanaf juni konden er gelukkig wel weer ontmoetingen plaatsvinden in de buitenruimte van het kinderdagverblijf of de school.”
Waarom als kunstenaar creaties voor de allerkleinsten ontwikkelen?
Mayele: “Ik heb in het verleden vaak meegewerkt aan voorstellingen voor pubers, en ik merkte dat ze veel gemeen hebben met peuters. (lacht) Dans, muziek en beeldende kunsten zijn toegankelijk voor alle taal- en leeftijdsgroepen. Bovendien zijn peuters ontvankelijk en open, omdat de kijkcodes hen nog onbekend zijn. Hun manier van denken is abstracter en intuïtiever dan de onze; ze vertrouwen heel sterk op hun zintuigen. Het werk van Anne-Beth Scuurmans (mede-stichter van CIE sQueezz, red.) en mijzelf vindt daardoor makkelijk aansluiting bij de doelgroep.
Daarnaast is het een bijzondere groep omdat ze aan het begin van het leven staat én omdat ze nooit alleen komt. Als je werk voor de kleinsten maakt, kom je automatisch ook in aanraking met andere leeftijden. Peuters en kleuters worden meestal vergezeld door ouders, grootouders, broertjes, zusjes, …”
Waarom zou je als kinderdagverblijf inzetten op kunst voor de allerkleinsten?
Willockx: “Ik ben steeds opnieuw onder de indruk van de emoties en reacties van de kinderen tijdens kunstervaringen. Ik geloof dat ook de kleinsten daaruit heel veel kunnen leren en dat ze erdoor gaan groeien. Doordat ze samen met hun gezin proeven van een eerste ervaring kunnen ze op termijn de switch maken en zelf de stap zetten om te participeren. Ook voor de begeleidsters is het een nieuwe ervaring. Kortom, het aanbieden van kunst en cultuur in onze crèche vormt voor alle partijen een grote meerwaarde.”
Hoe gingen jullie in Anderlecht te werk?
Mayele: “In Anderlecht was er amper een aanbod voor die doelgroep, er was dus een grote nood om in te vullen. Het was onmiddellijk duidelijk dat we geen ‘kant-en-klare’ voorstellingen zouden maken. We willen inzetten op samenspraak en co-creatie met het jonge publiek. Het eindproduct is voor ons ondergeschikt aan het proces: voor de kunstenaar is de crèche een laboratorium, waar hij samen met de kinderen kan exploreren.”
Willockx: “Bij de begeleiders voelden we soms terughoudendheid om artistieke activiteiten voor de kinderen te organiseren. Door samen te werken konden we voor hen ook een aantal praktische beslommeringen wegnemen.”
Wat hebben jullie uit het project geleerd?
Mayele: “Soms vraag ik me af of het niet waardevoller is om langer ter plaatse te zijn. De begeleiders moeten een hele dag lang voor de kinderen zorgen, terwijl wij maar enkele uren met hen meelopen. Anderzijds blijft de kunstenaar door zijn kortere aanwezigheid een frisse blik behouden. Daardoor kan hij net andere facetten van het kind aanspreken.”
Willockx: “Een van de belangrijkste redenen om de samenwerking op te starten, was om van elkaar te leren. CIE sQueezz heeft ervaring in het maken en presenteren van een kunstvoorstelling, wij in de zorg voor de kinderen. Voor de begeleiders is VanKleinsAfaan een goede oefening in het loslaten van de kinderen. Onze medewerkers, maar ook de ouders hebben vaak het gevoel dat ze met hun kinderen aan de kant moeten blijven zitten. Terwijl wij de kinderen net willen stimuleren om tijdens de voorstelling in te gaan op de prikkels die ze zien of voelen. Het geeft voldoening wanneer je ziet hoe ze beginnen mee te dansen of zingen. Onze medewerkers leren de kinderen zo ook op een andere manier kennen. Plots zien ze een andere kant van de stillere kindjes.”
Waarvan dromen jullie voor de toekomst?
Mayele: “In de toekomst willen we graag nog intensiever met de begeleiders aan het werk gaan. Hoe ervaren zij een voorstelling? Wat raakt hen? Wat hebben zij nodig? Er zijn situaties waarin wij hun hulp nodig hebben, maar evengoed remmen zij in hun reacties soms de spontaniteit van de kinderen af. Omdat hun gevoel en ervaring voor ons goud waard zijn, zou het erg interessant zijn om hen samen te brengen met de kunstenaars, zodat ze hun ervaringen kunnen delen.”
Willockx: “Ik zou graag verder bekijken hoe ik onze gezinnen nog intenser kan betrekken en ouders mee op uitstap kan laten gaan.”
Welke tips hebben jullie voor organisaties en hun lokale partners om zo’n samenwerking aan te gaan?
Mayele: “Zoek partners in crime. Het is van belang om begeleiders te vinden die feeling hebben met kunst of het nut ervan inzien. Je kan meer impact genereren als je samen iets opzet. Je brengt als een groep partners iets teweeg, de kunstenaar is daarvan een onderdeel. Een wederkerige, open houding is belangrijk omdat onze maatschappij kunst niet als essentieel beschouwt.”
Willockx: “Doe het! (lacht) Zoek potentiële partners niet te ver. Ga kijken wat er lokaal te vinden is, er zit cultuur op de hoek van de straat. Wie vind je in jouw ouderpool of buurt? Tracht niet alleen de geschikte partners te vinden, maar ga ook met hen in gesprek over de verwachtingen en doelstellingen. Het is belangrijk om de tijd te nemen om elkaar en de doelgroep te leren kennen. Zet daarnaast in op langere trajecten in plaats van op losstaande samenwerkingen of eenmalige ontmoetingen. Om een kwalitatief en verankerd kunst- en cultuuraanbod in Anderlecht te kunnen aanbieden, richtten we een werkgroep op. Ook de cultuurdienst sloot zich daarbij aan. Een interessante speler, omdat de dienst veel instanties en organisaties kent. Het was een meevaller dat er subsidiegeld voor VanKleinsAfaan ter beschikking was. Dat is niet altijd het geval. Maar samenwerken en aanhaken aan bestaande initiatieven biedt ook financieel nieuwe mogelijkheden.”
“Verbind, en ga op zoek naar de win-win voor alle partijen”
Het kinderdagverblijf Tierlantuin streeft naar laagdrempeligheid, toegankelijkheid en respect voor de diverse groep buurtbewoners. Sinds de opstart zetten ze volop in op participatie van en verbinding tussen de gezinnen en de buurtbewoners. De lijm? De cultuuractiviteiten die alle partijen samenbrengen.
De beste observators? Dat zijn de allerjongsten!
Karel Van Ransbeeck van Theater De Spiegel maakt al zo’n 20 jaar kunst voor en met de allerjongsten. We nodigden hem uit tijdens een sessie van de Expeditie Early Arts. Het werd een boeiend gesprek met een aantal handige tips over werken voor de allerjongsten.
Kunst en cultuur voor baby's en peuters? Absoluut!
Kunst en cultuur is er voor iedereen. Ook voor heel jonge kinderen. Daarom slaan het agentschap Opgroeien, het Departement Cultuur, Jeugd en Media, VVSG, publiq en diverse partnerorganisaties de handen in elkaar om participatie aan kunst en cultuur door baby’s en peuters te stimuleren.
Schatjes van Vlieg: een zoektocht voor de allerjongsten
Hoe betrek je ook de allerjongste doelgroep bij je aanbod en je schattenzoektocht, en waarom is dit belangrijk?
De Spiegel: Theater voor de allerjongsten
In de nieuwe publicatie van Theater De Spiegel kom je alles te weten over hun inzet voor de allerjongsten en waarom die zo belangrijk is. Kinderen met de leeftijd 0 tot 4 jaar worden namelijk vaak onterecht vergeten. Theater De Spiegel is ervan overtuigd dat zij, net zoals iedereen, het recht hebben om te genieten van een volwaardig cultureel aanbod.
Tafelmuziek
Ontdek hoe Musica samen met kinderdagverblijven aan de slag gaat om muziekprikkels te bieden aan de allerjongsten.