Van meten naar waarderen

Eleonora Belfiore doet uitgebreid onderzoek naar cultuurpolitiek en -beleid, culturele waarde en vooral de rol van de “sociale impact van de kunsten” in het Britse cultuurbeleid. In juni 2025 kwam Belfiore - op uitnodiging van de VUB en publiq - naar Brussel om haar visie te delen over waarom impactmetingen zo’n prominente rol spelen in gesprekken over de waarde van cultuur.

Belfiore opent de lezing met cijfers en die spreken een duidelijke taal: over de hele lijn zijn de publieke middelen voor cultuur in Europa de afgelopen tien jaar gedaald – ook in België. Daarnaast is het waardenkader rond cultuur diffuser geworden: de artistieke diversiteit is gegroeid, maar daarmee ook de onzekerheid over wat ‘het waard is’ om te subsidiëren. Waarom zou een operahuis wél steun krijgen, en een participatief buurtproject niet? Die vraag werd honderd jaar geleden nog niet gesteld, vandaag wel.

Als de ‘taart’ aan publieke middelen kleiner wordt en het onduidelijk is wie welk stuk krijgt, moeten cultuurorganisaties steeds overtuigender aantonen waarom zij overheidssteun verdienen. Dat is volgens Belfiore niet onlogisch: publieke financiering brengt (terecht) een plicht tot transparantie, verantwoording en efficiënt gebruik van middelen met zich mee. Maar in een tijd waarin evidence-based denken de norm is, betekent dat ook: waarde bewijzen, het liefst met cijfers.

Volgens Belfiore gebruikt de sector verschillende strategieën om publieke financiering te rechtvaardigen:

1. Strategy of attachment

In deze strategie verbindt cultuur zich met andere beleidsagenda’s. Denk bijvoorbeeld aan een discours waarin cultuur wordt gezien als motor voor lokale en nationale economische ontwikkeling (idee van de ‘creatieve economie’). Een ander discours is dat waarin cultuur wordt ingezet als een tool voor inclusie, welzijn en gezondheid (idee van de ‘sociale impact’ van cultuur). Volgens Belfiore schuilt hierin het risico dat cultuur alleen nog relevant is in het licht van andere beleidsdoelen: “Kijk, wij kunnen ook helpen met jullie prioriteiten – dus subsidieer ons".

2. Social investment paradigm

In deze tweede strategie verschuift de taal van ‘subsidiëring’ naar ‘investering’. Het draait niet meer om het subsidiëren, maar wel om het investeren in cultuur. Volgens Belfiore is die verschuiving niet onschuldig. Waar subsidiëring uitgaat van intrinsieke waarde (because it’s worth it), gaat een investering uit van rendement (because it’s worth more). Daardoor groeit de druk om aan te tonen wat de ‘return on investment’ is. En dus: meer cijfers, meer meetmethoden en meer meetdrang.

Wat begint als een strategie om te overleven, leidt volgens Belfiore tot een bredere verschuiving in het debat – van subsidiëring naar investering. Het gevolg? Evaluaties worden performatief: ze draaien om het aantonen van succes met cijfers die niet altijd even betrouwbaar zijn. Zo verwijst Belfiore naar een Brits museum dat beweerde 10 pond aan maatschappelijke impact te genereren voor elke geïnvesteerde pond. Hoe overtuigend de cijfers ook klinken, de achterliggende berekening blijft een vraag.

Belfiore stelt daarbij rake vragen:

• Wat zijn de onbedoelde gevolgen van dit impactdiscours?

• Is er ruimte om te experimenteren en lessen te trekken?

• Dwingt de bewijsdrang kunstenaars tot een situatie van uitbuiting?

• Worden kwetsbare deelnemers soms ook misbruikt voor mooie cijfers?

• Wat verliezen we als we de waarde van cultuur herleiden tot louter meetbare impact?

Hoe keren we het tij? Volgens Eleonora Belfiore ligt de sleutel in het heroveren van een eigen taal. Laat de cijfers over aan economen, zegt ze. De kracht van cultuur zit niet in meetbare rendementen, maar in woorden, verhalen en verbeelding.

De cultuursector moet opnieuw durven spreken over haar waarde – op haar eigen manier, in haar eigen taal. Cijfers kunnen soms nuttig zijn, maar ze mogen nooit het hele verhaal bepalen. Het gaat niet om het één of het ander, maar om een evenwicht waarin cijfers het verhaal ondersteunen, en niet overnemen.

Belfiores advies: voer binnen je organisatie en met je publiek het gesprek over eigenheid en relevantie. Stel niet alleen de vraag ‘Wat doen we en wat is de impact?’”, maar ook: ‘Waarom doen we dit? Hoe doen we het? En voor wie?’