Tijdens het roadtripevent gaf Brusselkenner en auteur Hans Vandecandelaere een inkijk in onze hoofdstad. Met z’n 1,2 miljoen zijn ze, de Brusselaars. En elk van hen heeft verschillende lagen. ‘Couchkes’ noemt Vandecandelaere ze. Je afkomst is er één van. Je beroep een ander. Ben je vrouw, man, non-binair? Gelovig, zoekend? Met de juiste papieren of niet? Wonend in Molenbeek of Watermaal-Bosvoorde? Als mensen een bepaalde criterium delen, dan behoren ze tot een groep. Maar al die lagen vermengen zich ook, waardoor de groep versplintert. Zo ontstaat hyperdiversiteit. Het is als de pepers uit Zuid-Kivu die je in de Belgische chocoladetaart van een Brussels klasserestaurant proeft.
Zo’n hyperdiverse stad stelt ons voor specifieke uitdagingen. Denk maar aan het belang van cultuursensitieve gezondheidszorg. 165 000 van die 1,2 miljoen Brusselaars zijn bovendien 60-plussers. En over 10 jaar heeft 1 senior op 2 er een migratie-achtergrond. Het zijn cijfers die nazinderen. Ook bij Giulia Suganyes, coördinator van Labolobo, en Ronald Vrydag, directeur van het Brussels Ouderenplatform (BOp). Met hen praten we na over uitdagingen én oplossingen op het domein van cultuureducatie.
Welke uitdagingen zien jullie voor jullie organisaties?
Ronald: Sinds corona merken we opvallend vaker dat ouderen niet kunnen volgen. Vooral het digitale vormt een enorme struikelblok. Jezelf informeren is belangrijk als je regisseur wil blijven over je eigen leven, maar digitale informatie is voor ouderen moeilijk te grijpen. Sociaal isolement is ook een grote uitdaging. Net als ouderen die financieel minder krachtig zijn. Met de energiecrisis kregen we signalen dat sommigen moesten kiezen tussen een activiteit bijwonen en hun appartement verwarmen. En dan is er nog de diversiteit. Elkaar leren kennen, verschillende culturen bij elkaar brengen lukt niet door alleen maar de deur open te zetten.
Giulia: Labolobo ziet die diversiteit eerder als een feit dan als een uitdaging. Participatie van ouderen is dat wel. Ouderen, zeker als ze geïsoleerd leven, moet je gaan halen. Ze komen niet uit zichzelf. Ook mobiliteit is een uitdaging, want je moet er tegenwoordig goede digitale vaardigheden voor hebben. En laat de ouderen van nu net van een non-digitale generatie zijn. Zo kom je weer bij sociale isolatie uit. Kan je niet meer bewegen, dan kom je niet meer buiten. Je ziet niemand en niemand ziet jou nog. Zo maak je uiteindelijk geen deel meer uit van de stad.
"Digitale informatie is voor ouderen moeilijk te grijpen"
Welke antwoorden hebben jullie in petto?
Ronald: Het BOp wil ouderen uit hun kot krijgen en hen aanmoedigen om op eigen tempo en volgens eigen keuzes te participeren aan het maatschappelijk leven. Daarom organiseren we activiteiten zoals leesclubs of vormingen rond digitale zelfredzaamheid. Die zijn een middel om samen te zijn, nieuwe dingen te ontdekken, talenten te ontwikkelen. Verder zetten we in op informeren. Daarom zijn we een open huis waar ouderen met hun vragen terecht kunnen. Ook ons magazine informeert.
Leg je andere klemtonen dan vroeger?
Ronald: Toch wel. Bij alles wat we doen trekken we de laatste jaren veel meer de kaart van samenwerken met andere organisaties. Met de Digitrein lukt dat mooi. Ook om verschillende culturen samen te brengen, is samenwerken met buurtgerichte organisaties een must. We willen de stem van de ouderen meer op het beleid laten wegen, maar dan moeten we wel alle signalen oppikken. En dat kan alleen als we de positieve krachten in Brussel bundelen. De Werkgroep Gekleurde Wijsheid is daar een goed voorbeeld van.
Welke Labolobo-projecten vind jij good-practices, Giulia?
Giulia: Onze elektrische tuktuks zijn een manier om ouderen veilig naar buiten te vergezellen zodat ook zij kunnen deelnemen aan culturele evenementen. Op de tuktuk zitten ouderen als op een troon. Vanuit een positieve insteek maken we hen zichtbaar in de stad.
Verder hebben we een Comité der wijzen. Dat is een divers groep ouderen die rond inclusiviteit in de openbare ruimte werkt. Ze geven aanbevelingen en tips aan de politiek. Om zo’n groep van 15 tot 20 deelnemers te hebben, moeten we uren aan de telefoon hangen. Dat is geen detail, maar een wezenlijk onderdeel van de methodologie. Participatie van ouderen gebeurt niet in een vingerknip. Zeker niet na covid.
"De straat ligt geplaveid met intergenerationele opportuniteiten"
Labolobo zet ook erg in op transversaal werken.
Giulia: Klopt. Schoolkinderen brengen we bijvoorbeeld in contact met rusthuisbewoners uit dezelfde wijk. Mengen van leeftijdsgroepen levert altijd een win-win op. Het is superefficiënt om ouderen actief te houden en om jongeren te sensibiliseren om anders naar ouderen te kijken. De straat ligt geplaveid met intergenerationele opportuniteiten. En toch moet je die ontmoetingen forceren want onze steden zijn niet bedacht op dat ‘mengen’. Labolobo zorgt dan voor de mayonaise: we slopen praktische en emotionele drempels, want er is niks zo verbindend als samen iets creëren of beleven.
Jullie project Staytion sluit aan bij Vandecandelaeres pleidooi voor zorgzame buurten.
Giulia: Absoluut. Ik geloof sterk in commons zoals Staytion. Daarbij worden bestaande ruimten die niet meer actief zijn, bottum-up gereactiveerd door collectieven in de buurt. Dat doen we met het leegstaand station van Jette. Mobilitycoaches geven er onder meer tips over hoe je mobiel kan blijven in de stad. Zulke commons bieden de garantie op een duurzame buurt en op meer sociale cohesie.
Hans noemde ook een goed ingerichte publieke ruimte als een van de hefbomen.
Ronald: Het is ook een van de 8 domeinen van een leeftijdsvriendelijke stad. Dat concept van de Wereldgezondheidsorganisatie vinden we inspirerend voor onze werking. Voldoende banken op straat zijn echt belangrijk als we ouderen willen aanmoedigen om buiten te komen. Ook de veiligheidsgedachte speelt als je het over participatie hebt. Het lijkt een randvoorwaarde, maar dat is het niet. ’s Avonds komen ouderen nu eenmaal niet snel meer buiten. En net dan worden er culturele voorstellingen geprogrammeerd.
Waarom is cultuureducatie volgens jullie zo’n sterk middel in dit verhaal?
Giulia: Non-verbale artistieke talen zijn ideaal om mensen te verbinden. Ze zijn universeel. Via muziek en kunst kan je dus ook verbaal minder sterke mensen bereiken. Dansers bijvoorbeeld, kunnen heel goed verbinden zonder woorden. We zouden echt allemaal meer moeten dansen! Want het zorgt voor een betere mobiliteit, voor een betere sociale cohesie en voor meer levensvreugde.
Enkele tips
1 We moeten niet meer in naam van ouderen spreken. Een sectorevenement waar zelf geen ouderen spreken? Kan eigenlijk niet. Ze moeten aan boord komen.
2 Spreek niet meer over ouderen in het algemeen. Een actieve senior van 60 heeft niks te maken met de 90-jarige die in een rusthuis leeft. Diversiteit binnen ouderen is ook een feit.
3 Word een warrior van de kleinschaligheid. Als je mensen wil verbinden, moet je in kleine groepjes werken. Dan creëer je betere banden.
4 Blijf niet op je eiland zitten. Bundel je krachten met andere organisaties.
5 Denk aan een ‘maïzena-persoon’. Die heeft als enige taak mensen of instellingen in een buurt te verbinden. Je moet echt aanklampen, anders mislukt de verbinding.
Dit was de Roadtrip Cultuureducatie 2023
In 2023 organiseerde publiq voor een vijfde keer de Roadtrip Cultuureducatie. Met vier evenementen verkenden we diverse thema’s die raken aan het brede begrip cultuureducatie om elkaar te inspireren en te verrijken.
Stevig kader, vloeibare inhoud
In mei hield de Roadtrip Cultuureducatie halt in Leuven om het te hebben over vrijhavens (voor jongeren) waar veerkracht en verandering de toon zetten. Vanuit Stelplaats keken we samen over de grens naar internationale voorbeelden. Andreea Iager Tako van het Roemeense AMBASADA vertelt hoe zij het in Timisoara doet.
Wat leren cultuureducatoren van herinneringseducatie?
Hoe kan je het herdenken her-denken? Het was dé vraag tijdens de derde halte van de Roadtrip Cultuureducatie 2023. We praten met Wouter Sinaeve (In Flanders Fields Museum) na over zijn aanpak en over hoe kunst en co-creatie kunnen helpen bij het omgaan met verlies.