De eerste halte van de Roadtrip Cultuureducatie 2024 vond onderdak in de inspirerende omgeving van De Singel. Hier maakten de deelnemers kennis met drie participatieve en co-creatieve initiatieven op maat van kinderen of families. Elk met een andere insteek, maar altijd ver weg van betutteling.
1 De permanente installatie ‘Kindereiland’ van het Vlaams Architectuurinstituut (VAi)
In de wandelgangen van De Singel, de thuisbasis van het VAi, botsen families vandaag op een installatie vol verrassingen: schuifjes om open te trekken, gezellige banken om een boek te lezen, open ended spelmateriaal… Hier worden kinderen zelf architect en reflecteren ze aan de hand van gespreksstarters, bouwblokken en boeken over hun woon- en leefomgeving.
“We hadden nog geen aanbod op maat van families en kinderen,” vertelt Rosan Meijer, verantwoordelijke publiekswerking van het VAi. “Op basis van een aantal basisprincipes zetten we freelancer Sanne Van de Werf aan het werk. Intergenerationeel leren, ruimte voor verschillende leerstijlen, de nadruk op beleving in plaats van op kennisvergaring: binnen dat kader ging ze aan de slag. De installatie moest ook los staan van openingstijden, van wisselende expo’s en een vast parcours.” Op en top flexibel dus.
De nadruk ligt op beleving in plaats van op kennisvergaring.
“Op een eerste testdag hebben we 10 ideeën op 10 plekken in De Singel afgetoetst bij enkele families. Zo kwamen we te weten welke objecten en opdrachten aanspreken.” Die inzichten nam Sanne, die eerder in het ABC huis werkte, mee in de ontwikkeling van de permanente installatie.
In september 2023 deed het Kindereiland dan zijn intrede. “Het is altijd toegankelijk voor bezoekers van De Singel”, zegt Rosan. “Al maken we er alleen actieve reclame voor tijdens de maandelijkse familiezondag en de familiezondag XL die we twee keer per jaar organiseren. Dan voorzien we ook begeleiding bij het eiland. Verder spelen, onderzoeken, verkennen kinderen en families het dus op eigen houtje.” Zorgt dat niet voor veel rommel of verdwenen materiaal? “Dat valt reuze mee. Elke dag gaan we even langs om de dingen goed te leggen. We missen voorlopig alleen wat kleurpotloden.”
En wat met de extra drukte? “Dat vangen we op door de openingstijden aan te passen. We openen vroeger voor families. Een aanrader.” En ze heeft nog tips: “Al op de testdag hadden we een filmmaker ingeschakeld. Zo beschikten we snel over goede beelden om het Kindereiland in onze communicatie in de verf te zetten. Verder zijn opstapjes quick wins om ook in de expo alles op ooghoogte van de kinderen te krijgen. We merken intussen dat prille tieners zich minder aangesproken voelen door het Kindereiland. Voor hen ontwikkelen we nu een spel om het gebouw te ontdekken. Laat dus ook ruimte voor aanpassingen.”
Wat nemen de deelnemers van de Roadtrip voor hun eigen praktijk mee?
- We denken nog te vaak dat we aan kennisoverdracht moeten doen, terwijl het samen doen en onderzoeken ook een mentale switch teweeg kan brengen.
- De (aantrekkings)kracht van uitnodigend, mooi materiaal is groot.
- Bij de ontwikkeling van iets nieuws, zou het kinderluik (als deel van je educatieve missie) al in de allereerste fase aandacht en budget moet krijgen. Nu komt de reflex ‘O ja, er moet ook nog iets voor kinderen zijn’ pas in de laatste fases naar boven.
2 Workshops Urban Mining van Kunst in Zicht en kunstenaar Stef Lemmens
Urban miners ontmantelen bouwmaterialen zodat ze hergebruikt kunnen worden. Stef Lemmens maakte er samen met Kunst in Zicht een workshop over voor kinderen tussen 10 en 14 jaar. Hij laat hen nadenken over het hardnekkige ideaal van het alleenstaande huis met eigen tuin. Hoe kan het anders? Duurzamer?
Stef vertrekt daarbij vanuit zijn eigen ervaringen met en zijn onderzoek naar klein en nomadisch wonen. Hoe klein kan een huisje zijn dat toch alle comfort biedt? Wat is de essentie? Hoe wordt het ook mobiel? Dezelfde vragen schotelt hij de jonge deelnemers voor in zijn workshop. “En dan ontwerpen en bouwen ze zelf hun huisje. Ik leg hen beperkingen op zoals ‘planken mag je niet zagen, textiel niet knippen.’ Dat doet hun creativiteit pieken. Maar het zorgt er vooral voor dat we het huisje samen weer kunnen ontmantelen en de materialen kunnen hergebruiken. Het uiteindelijke doel? Hen op een andere manier naar de stad, naar wonen en naar materialen laten kijken.”
Het uiteindelijke doel? Hen op een andere manier naar de stad, naar wonen en naar materialen laten kijken.
Stef en Kunst in Zicht, de eerste vanuit zijn authentieke expertise, de andere met een pak ervaring op vlak van methodieken, bedachten ook samen een nieuwe, compactere tool die dezelfde vragen aankaart. Dat werd een DoeBoek voor beginners rond urban mining. Aan de hand van 10 concrete opdrachten leren kinderen kijken naar materialen, ze weer ontmantelen én hergebruiken. “Ook dit boek zet hun denkvermogen in gang en verbreedt hun wereld. Zo kunnen ze bewustere keuzes maken.”
Wat nemen de deelnemers van de Roadtrip voor hun eigen praktijk mee?
- Goede expertise in huis halen, levert duidelijk mooie resultaten op.
- Het mag al eens zotter, uitdagender of stouter als het voor kinderen is. En vooral: we mogen kinderen niet onderschatten.
- Zoveel thema’s zijn complex en meerlagig. Als je ze ‘open’ aanbrengt, zonder vooraf vastgelegde regels en uitkomsten in het achterhoofd te houden, kan je ze beter coveren.
3 De vaste familie-expo Iemand Thuis? van het MAS
Het MAS en Studio Orka sloegen de handen in elkaar voor Iemand thuis?, de eerste, vaste familietentoonstelling in het MAS. Die brengt verhalen vanuit diverse standpunten, toont verrassende museumstukken en biedt actie in verschillende doe-stations. Zo worden kinderen en volwassenen aangespoord om na te denken over het thema ‘Thuis’. Of ze nu wonen in een gezellig huis, internaat, kraakpand of woonboot.
Co-creatie was het sleutelwoord bij de totstandkoming van de tentoonstelling. Binnen de MAS-muren kwam er voor het eerst een co-curatorschap van publiekswerking en het team collectie. Ook 10 Antwerpse families gaven hun inbreng. En Studio Orka werd mee aan boord gevraagd. “We wilden immers een tentoonstelling maken die de klemtoon legt op verhalen, emoties en interactiviteit. Een tentoonstelling ook die zowel kinderen als volwassenen kan aanspreken”, licht publiekswerker Tammy Wille toe. “In al die aspecten blinkt Studio Orka uit.”
Andere visies doen je zelf ook anders kijken.
Starten deden ze met een uitgebreid voortraject. Tammy: “Op verschillende locaties gingen we interviewen en filmen. Van Park Spoor Noord, het Zeepreventorium tot een opvangplek voor thuisloze jongeren. Die veelstemmige input hielp om het thema uit te diepen, om een emotionele laag aan de expo toe te voegen en om een meer inclusieve expo te creëren die voor iedereen herkenbaar is.” Het resulteerde ook in een kortfilm en de fotoreeks A room with a view waarin jongeren het uitzicht vanuit hun slaapkamer fotograferen. Beide kregen een plek in de tentoonstelling. “Dat voortraject hebben we als heel zinvol ervaren. We doen dat nu voor nieuwe initiatieven op dezelfde manier.”
En de Antwerpse families? Wat was hun input? “We spraken hen eerst apart om een vertrouwensband op te bouwen. Tijdens die gesprekken kwamen verschillende onderwerpen naar boven zoals familie, huisdieren, samen eten, bescherming… Die vormden de basis van een longlist van objecten waaruit de gezinnen een keuze maakten. Tijdens één van die sessies bezochten we ook samen het kijkdepot. Daar zagen de kinderen een opgezette krokodil. Die moest er ab-so-luut in. Het dier duikt in de expo op als de bewoner van de riolen die hoort wat er in de huizen besproken wordt. Na een korte opleiding leidden de kinderen hun familie ook rond tijdens het openingsfeest, dat we samen organiseerden.”
Co-creatie op deze schaal is niet evident en gaat verder dan de krokodil-anekdote. “Het vraagt wel degelijk veel energie om alle manieren van werken en visies te verzoenen”, zegt Tammy daarover. “Maar andere visies doen je zelf ook anders kijken. Het moet wel duidelijk blijven wie uiteindelijk beslist en wat de budgettaire beperkingen zijn. Tegelijkertijd moet een kunstenaar genoeg vrijheid krijgen. Dat is soms balanceren op een slappe koord. Door tijd te investeren in elkaar leren kennen, kan je al een stuk opvangen.” Ook intern doken er discussies op. Thuisbeschermers maken in plasticine? Dat materiaal is een no-go in het museum. Tot Iemand Thuis? dus.
Wat nemen de deelnemers van de Roadtrip voor hun eigen praktijk mee?
- Als we iets voor families uitwerken, betrekken we hen best al van in het begin van het proces bij de ontwikkeling.
- Curatoren en bemiddelaren: het zijn soms twee werelden. Maar participatie is ook een interne zaak, merk ik vandaag. Je collega’s van in het begin meenemen in het proces, kan veel voordelen opleveren.
- Het loont om een aanbod op maat van families en kinderen te maken. Het MAS krijgt beduidend meer families over de vloer.
- De buurt bij je initiatief betrekken, kan voor een community-gevoel zorgen.
Interioor: luisteren naar de akoestiek van een ruimte
Kunstorganisatie aifoon laat deelnemers op een open en avontuurlijke manier ontdekken hoe ze luisteren. De toolbox 'Interioor' stimuleert leerlingen en leerkrachten om te luisteren naar de akoestiek van een klaslokaal en deze aan te passen op een persoonlijke manier.
Hoe verleiden we jongeren tot cultuurparticipatie?
Om jongeren te verleiden tot cultuurparticipatie moet je hen ervaringen bieden die hen vooruit helpen in het proces van opgroeien. Dat is, kort gezegd, de boodschap van jeugdsocioloog Maike Kooijmans, die te gast was op het publiqForum van december 2023.
Art for You(th): cultuureducatie voor een moeilijk bereikbare doelgroep
De deelnemers? Niet-begeleide minderjarige asielzoekers. Het speelveld? Brussel. Het doel? Elkaar, de stad en de eigen talenten leren kennen via culturele workshops en events. Hoe Art for You(th) dat alles klaarspeelt? Lees het hier.