Hoe bereik je als vrijetijdslocatie alle families - ook families in een nieuwkomersituatie? Hoe werk je taal- en toegankelijkheidsdrempels weg voor families die nog maar net nieuw zijn in Vlaanderen of Brussel? Het afgelopen voorjaar namen 12 vrijetijdsorganisaties deel aan het proeftraject 'Schatten van Vlieg voor Nieuwkomers'. Het doel: de zomer van start gaan met een schattenzoektocht op maat van deze families.
Schatten van Vlieg is intussen een vertrouwd concept bij families én organisatoren: elke zomer brengt de campagne duizenden families samen voor een speelse en avontuurlijke tocht op zoek naar verborgen schatkisten in musea, bibliotheken en andere vrijetijdsplekken. De zoektochten worden zo inclusief mogelijk gemaakt, maar voor families die nieuw zijn in Vlaanderen of Brussel blijft de drempel vaak hoog. Twaalf vrijetijdsplekken engageerden zich in het voorjaar van 2025 om onder begeleiding van publiq en PIN vzw te onderzoeken hoe ze een schattenzoektocht konden ontwerpen op maat van deze families.
Geen avontuur om je holderdebolder in te storten, zegt Jorien Decloedt van ‘t Grom, het groentemuseum in Sint-Katelijne-Waver.
Waarom beslisten jullie om deel te nemen aan het proeftraject?
Jorien Decloedt: “Het team van ‘t Grom is relatief nieuw, en binnen dat nieuwe team leeft sterk de ambitie om werk te maken van inclusie. We zijn een educatief doe-museum over groenten. We vertellen het verhaal van de grond tot in de mond, van vroeger tot nu. Daarmee kan je op een laagdrempelige manier in elke cultuur aan de slag, ongeacht achtergrond, en mensen verleiden tot cultuurparticipatie. Op dit moment zoeken we naar manieren om op deze kansen in te spelen. We willen starten met gezinnen uit de regio, en vooral de gezinnen die we vandaag minder goed bereiken. Het traject rond Schatten van Vlieg was voor ons een ideale startmotor. We hebben onze eerste stapjes gezet en kennis opgedaan. Maar de ambitie reikt absoluut verder, naar een structurele werking rond inclusie.”
De tips van Jorien voor jouw inclusietraject
Ontwikkel een structurele visie op inclusie en verwerk daarin Schatten van Vlieg of een ander project.
Blijf dicht bij je eigen visie en missie, hou je traject authentiek.
Zorg voor draagvlak in je eigen organisatie.
Ga stap voor stap: leer eerst je doelgroep kennen.
Gun je organisatie tijd en experimenteerruimte.
Verbind je met de partners die expertise hebben.
Denk duurzaam: bouw jaar na jaar verder op wat voorafging.
Om tot echte participatie te komen moesten we dieper graven.
De aanloop naar de zomer bestond uit een intensief traject met samenkomsten en kennisdeling via externe partners, zoals PIN vzw. Wat nam je daaruit mee?
Jorien: “Ik vond dat een noodzakelijke wake-up call. Het werd me nog maar eens duidelijk dat het niet volstaat om een foto in een boekje toe te voegen of wat kleine ingrepen te doen in je taalbeleid. We wilden niet aan schijnparticipatie doen. Maar om tot echte participatie te komen moesten we dieper graven, naar netwerk zoeken of een netwerk opbouwen, kijken naar ons aanbod, naar onze communicatie. We beseften al snel dat we daarvoor veel meer tijd zouden nodig hebben dan die paar maanden voor de zomer. Het voortraject kwam met heel handige tips en tricks, en een toolkit die ons op weg zette om anderstalige families of families die nieuw zijn in ons land te bereiken. Maar we hebben beslist om onszelf zeker die eerste zomer de experimenteerruimte te gunnen en vooral de eerste lijntjes uit te gooien. En ook in het eigen team het gesprek te voeren.”
De aanloop naar de zomer bestond uit een intensief traject met samenkomsten en kennisdeling via externe partners, zoals PIN vzw. Wat nam je daaruit mee?
Jorien: “Ik vond dat een noodzakelijk wake-up call. Het werd me nog maar eens duidelijk dat het niet volstaat om een foto in een boekje toe te voegen of wat kleine ingrepen te doen in je taalbeleid. We wilden niet aan schijnparticipatie doen. Maar om tot echte participatie te komen moesten we dieper graven, naar netwerk zoeken of een netwerk opbouwen, kijken naar ons aanbod, naar onze communicatie. We beseften al snel dat we daarvoor veel meer tijd zouden nodig hebben dan die paar maanden voor de zomer. Het voortraject kwam met heel handige tips en tricks, en een toolkit die ons op weg zette om anderstalige families of families die nieuw zijn in ons land te bereiken. Maar we hebben beslist om onszelf zeker die eerste zomer de experimenteerruimte te gunnen en vooral eerste lijntjes uit te gooien. En ook in het eigen team het gesprek te voeren.”
Waarover ging dat gesprek?
Jorien: “Enerzijds over heel praktische dingen, zoals het vormgeven van het boekje bij onze zoektocht. Het bleek bijvoorbeeld niet evident om een begeleidend boekje te maken zonder taal. We hebben elke opdracht gestoffeerd met voldoende beeldmateriaal, maar we slaagden er niet in de taal buiten te houden. De bedoeling was ook om dat beeldmateriaal zo universeel mogelijk te maken, zodat alle families zich erin zouden herkennen. Maar werk je dan met verschillende huidtypes, of is dat net juist stereotyperend? Hoe ver ga je, wat is oppervlakkig en clichématig, waar ligt de grens? Op een gegeven moment rees het idee om met afbeeldingen van dieren te werken in plaats van mensen - dieren in allerlei gekke kleuren. (lacht) Maar de gesprekken gingen ook over de positie van ons museum: hoe blijven we ook authentiek, hoe blijven we trouw aan onze missie? Het gaat over groenten, niet over huidskleur.”
Een van de grote uitdagingen bestaat er ook in de doelgroep te bereiken - zodat de zoektocht bij de juiste families bekend raakt. Hoe pakten jullie dat aan?
Jorien: “Ook daarin geloof ik dat we stappen hebben gezet waarop we volgend jaar verder kunnen bouwen, maar voor deze eerste editie ontbrak het ons aan tijd en mankracht om voldoende te investeren. We hebben via de gemeente extra communicatie uitgestuurd en zijn in gesprek gegaan met OKAN After School en GROEP Intro uit Mechelen. We kunnen helaas niet zeggen dat we tijdens deze editie al een overweldigend aantal families in nieuwkomersituatie hebben ontvangen in ons museum. Maar we bouwen voort op de contacten die we nu hebben gelegd. De mensen van OKAN komen dit najaar langs om nog eens de zoektocht te doen en hun feedback te geven. (denkt even na) Kijk, dat was ook nog een eye-opener. We hadden aanvankelijk gedacht om te vragen aan die jongeren om samen met ons een nieuwe zoektocht te maken, voor volgend jaar. Maar waarom zouden zij dat doen? Wat zit er in voor hen? We moeten niet vanuit een wij/zij verhaal denken, maar vanuit gemeenschappelijke interesses. Het samen stap-voor-stap en procesgericht aanpakken. Niet top-down beslissen, maar bottom-up en cocreatief. Dat zijn belangrijke lessen.”
We moeten inzetten op partners en samenwerkingen om onze zoektocht beter vorm te geven en bij het juiste publiek te brengen
Ik hoor toch bij jou veel goesting om volgend jaar opnieuw aan de slag te gaan.
Jorien: “Absoluut. We beschouwen dit eerste jaar en dit traject echt als een leerschool. Ik onthoud daaruit vooral dat we nog meer moeten inzetten op partners en samenwerkingen om onze zoektocht beter vorm te geven en bij het juiste publiek te brengen. En dat het daarbij de kwestie is om ook dicht bij jezelf te blijven: hoe doen wij dat, als ’t Grom, hoe integreren we de kennis die we nu hebben opgedaan in onze eigen werking? Op een zinvolle manier? Volgend jaar kunnen we eigenlijk pas écht aan de slag, denk ik. Maar zo gaat dat: al doende leren we.” (lacht)
Benieuwd naar meer?
- Het traject Schatten van Vlieg voor families in een nieuwkomersituatie wordt in 2026 voortgezet.
- De toolkit die in het kader van dit project werd ontwikkeld stellen we begin december voor tijdens het publiqForum en verspreiden we nadien via de nieuwsbrief.
Dit traject wordt mogelijk gemaakt dankzij de steun van de spelers van de Nationale Loterij.
Schatten van Vlieg
Kinderen ontdekken in de zomervakantie jouw culturele locatie, op zoek naar de verborgen schat.
2 x schatten zoeken zonder taaldrempel
Schatten van Vlieg: een zomerzoektocht ook voor laag- of anderstalige gezinnen. De gemeentes Dilbeek en De Panne vertellen hoe ze dit aanpakken.
De Schatten van Vlieg try-outs in DIVA en bib Wetteren
Welke voordelen biedt een try-out en hoe pak je dit aan? Ontdek de lessons learned van het DIVA in Antwerpen en de bib van Wetteren.