Ironie troef: door het kluwen aan verbouwingswerken rond het Concertgebouw vind ik de ingang niet. Ik loop drie keer vergeefs rond het gebouw heen, en bel dan Li Li Chong, Verantwoordelijke Participatie en Outreach bij het Concertgebouw Brugge. Ze snelt toe en is er het hart van in. Chong: “Normaal stuur ik een videootje om nieuwe bezoekers de ingang te tonen!” Een videootje? Chong beseft heel goed hoe toegankelijkheid begint bij toegang vinden - letterlijk de ingang vinden tot een huis, en je daar vervolgens welkom voelen. Een sense of belonging, zoals ze het later zal noemen.
Op dat warme welkom valt voor de rest overigens niets aan te merken: zowel Chong als Evi Huys, Coördinator Participatie, onthalen me allerhartelijkst. Huys is al meer dan tien jaar bezig met educatie binnen het Concertgebouw, en vertelt hoe de instelling de sprong maakte naar participatie en outreaching.
Huys: “In 2010 zijn we gestart met kunsteducatie, gericht op het onderwijs. We kregen klasgroepen over vloer die we op een actieve manier lieten kennismaken met ons aanbod - geen passief luisteren, maar op leeftijd gemaakte activiteiten. Later breidden we die educatieve werking uit naar activiteiten in de vrije tijd, zoals dansworkshops voor kinderen en jongeren.”
Vanwaar de keuze van Concertgebouw Brugge om zo intensief met die jonge groepen aan de slag te gaan?
Huys: “We beseffen heel goed dat we als grotere culturele speler een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben. In Brugge is er een breed scholennetwerk: onderwijs is bijna de enige manier om al deze kinderen te bereiken, ook de kinderen die van thuis uit geen contact maken met kunst en cultuur. Daarnaast zijn deze jonge groepen natuurlijk ook het publiek van de toekomst.”
Een dubbele motivatie dus - vanuit het recht op participatie voor iedereen, én vanuit de toeleiding naar het eigen huis. In 2017 verruimden jullie de blik van educatie naar participatie.
Huys: “Ja, we gingen inzetten op andere doelgroepen, zoals nieuwkomers. De methodiek bleef dezelfde: geen passieve receptie, maar een ‘activerend’ participatietraject richting een artistiek toonmoment. Met dat verschil dat we bij deze trajecten spreken over weken of zelfs maanden van werken in de diepte, terwijl de educatieve activiteiten toch eerder draaien om de korte prikkel.”
Sinds 2023 gaat het Concertgebouw nog een stap verder op dat spoor, met een luik outreachend werken. Wat betekent dat precies en hoe ben jij daartoe gekomen, Li Li?
Chong: “Het betekent dat we niet enkel meer binnen het Concertgebouw werken, maar actief buiten de muren treden, op zoek naar nieuwe relaties, nieuwe partnerships, binnen en buiten Brugge. Ik ben in november 2022 in het Concertgebouw begonnen, en deze opdracht was op mijn lijf geschreven. Ik was zelf nieuwkomer in België: twaalf jaar geleden was ik zelf op zoek naar manieren om mensen te leren kennen, om de cultuur in België te leren kennen. Ik deed in mijn thuisstad veel vrijwilligerswerk, bouwde daar een sterk netwerk op en werd onbedoeld een bruggenbouwer. Dat was precies wat ze hier in Brugge zochten. Ik heb in zekere zin van mijn hobby mijn beroep gemaakt.” (lacht)
Hoe doe je dat concreet - toegang vinden tot die groepen?
Chong: “Om te beginnen ben ik proactief: ik stuur mails of gebruik social media om contact te maken met heel diverse organisaties in Brugge - vrijwilligersorganisaties, armoedenetwerken, opvanglocaties, wijkwerkingen, … Heel vaak krijg ik geen respons op mijn mailtjes. Het is voor mij het sein om mijn stoute schoenen aan te trekken, en de stad in te gaan. Ik nodig mezelf uit: op opendeurdagen, op inloopmomenten, op koffiemiddagen. Ik kom zonder powerpointpresentatie en zonder verwachtingen - ik ga in eerste instantie luisteren. Wat doet deze organisatie? Wat zijn de noden van de mensen die erheen gaan? Het is belangrijk om eerst zo goed mogelijk zicht te krijgen op wat de organisaties zijn en doen.”
Huys: “De startpositie is die van gelijkwaardigheid: je moet elkaar leren kennen en kijken waar je elkaar kan versterken, waartoe dat eventueel kan leiden. En neen, soms zal dat tot niets leiden, of toch niet meteen. Je moet dus geduldig zijn, denken op de lange termijn.”
Chong: “Dat kost veel tijd, ja, maar het is een cruciaal onderdeel van het werk. Ik ben superdankbaar dat ik het vertrouwen krijg van mijn collega's om dat zo zorgvuldig te doen.”
Eens je toegang hebt tot de organisatie, wat is dan de volgende stap?
Chong: “Ik luister naar wat de mensen denken over het Concertgebouw - vaak komt het erop neer dat ze menen dat het een plek ‘voor bepaalde mensen’ is. Ze beschouwen klassieke muziek of hedendaagse dans als iets dat ‘moeilijk’ is of 'westers' of ‘niet voor hen’. Terwijl er zoveel linken te leggen zijn tussen hun eigen leefwereld en wat er in het Concertgebouw gebeurt! Ik maak die linken zichtbaar, ik vertel erover. Ik probeer hen mee te nemen naar het Concertgebouw, om hen te tonen dat het ook een plek voor hen is.”
Is dit wat je sense of belonging noemt?
Chong: “Ja. Hoe zorg je ervoor dat mensen die hier nog nooit zijn geweest zich welkom voelen? Ik stuur een foto of een video van de ingang, ik wacht hen op, ik toon hen waar de vestiaire is, het toilet… Soms gaat het in eerste instantie om heel praktische dingen.”
Huys: ”Je noemt ook wel iets heel belangrijks: er is een bekend en vertrouwd gezicht, een aanspreekpunt, iemand die ze vertrouwen.”
Chong: “Absoluut, in een eerste beweging is dat noodzakelijk. Toch is het op termijn mijn ambitie dat ze terugkeren zonder mij, of beter nog: dat ze elkaar meenemen. Ik probeer de verschillende groepen dus ook te verbinden met elkaar. We hebben bijvoorbeeld een groep jongeren in huis die heel actief is - die breng ik in contact met de anderstalige nieuwkomers. Het gaat om het opbouwen van een community. Sense of belonging gaat niet enkel om een gebouw, maar ook over wie daar aanwezig is. Je voelt je thuis als je verbinding kan leggen met de anderen.”
Het gaat om het opbouwen van een community.
Op welke obstakels stoot je, Li Li?
Chong: “Afspraken maken is soms moeilijk - mensen zijn te laat of hebben andere zaken aan hun hoofd. Ik probeer te begrijpen waarom het gebeurt, en het verder los te laten. Soms moet je ruimte geven, zodat de persoon die even afhaakt zelf kan terugkomen. Ik heb een jongere die heel gedreven is, en op een gegeven moment afhaakte omwille van mentale druk. Ik heb hem gezegd dat ik het jammer vond, maar dat ik begreep dat het moeilijk was - en dat hij steeds welkom bleef. Onlangs zag ik dat hij terug was, en meer nog: hij had iemand meegenomen naar de werking!”
Huys: “Ik denk dat dat ook komt doordat ze voelen hoe authentiek Li Li’s bekommernis is - zij doet dit werk niet alleen in functie van het Concertgebouw, maar ook voor de jongeren zelf. Outreachend werken is voor ons een bewuste en authentieke beleidskeuze, onze projecten zijn geen window dressing - ze vallen onder het artistieke programma en hebben ook hetzelfde gewicht als de andere onderdelen van dat programma.”
Dat betekent dat het Concertgebouw veel tijd en middelen steekt in projecten met een onzekere uitkomst.
Huys: “Ja. De investering in relaties in de stad betekent inderdaad dat er een aantal andere dingen zijn die we niet kunnen doen. We hebben geen ‘extra’ middelen voor participatie - we maken die vrij. We voelen ons daarin ook gedragen door de andere culturele en middenveldspelers in Brugge, groot en klein - we doen het samen, he. We zitten geregeld samen met die andere spelers om kennis en ervaringen uit te wisselen en contacten te delen met elkaar.”
Li Li, wanneer heb je het gevoel dat je geslaagd bent in je missie?
Chong: “Ik herinner me een moment waarop een deelnemer die betrokken was geweest bij een van de projecten mij een foto stuurde: ‘Hé Li Li, ik ben in het Concertgebouw!’ Ze was alleen naar een voorstelling gekomen. Ik ben geslaagd wanneer mensen zelfstandig naar het Concertgebouw komen, wanneer de werking begint te draaien zonder mij. Wanneer ik mezelf overbodig heb gemaakt.” (lacht)
KORT & KRACHTIG
Dit heb je nodig om outreachend te werken…
- vertrouwen vanuit de eigen organisatie om tijd en middelen te investeren
- de opbouw van vertrouwen bij de organisaties waar je komt
- tijd en geduld, langetermijndenken in plaats van korte doelen
- luisterbereidheid in plaats van verkopen van het eigen verhaal
- basis van gelijkwaardigheid: kijken wat de noden van de ander zijn
- het vertrouwen om ruimte te geven, ook als mensen afhaken
- een sense of belonging: wegnemen van praktische drempels, vertrouwd gezicht
- een community over de doelgroepen heen
- afstemming met de andere (culturele) partners over een gedeelde visie
- authenticiteit in je intenties en bekommernis
Hoe verleiden we jongeren tot cultuurparticipatie?
Om jongeren te verleiden tot cultuurparticipatie moet je hen ervaringen bieden die hen vooruit helpen in het proces van opgroeien. Dat is, kort gezegd, de boodschap van jeugdsocioloog Maike Kooijmans, die te gast was op het publiqForum van december 2023.
Art for You(th): cultuureducatie voor een moeilijk bereikbare doelgroep
De deelnemers? Niet-begeleide minderjarige asielzoekers. Het speelveld? Brussel. Het doel? Elkaar, de stad en de eigen talenten leren kennen via culturele workshops en events. Hoe Art for You(th) dat alles klaarspeelt? Lees het hier.
