Soms komt het idee voor een project uit onverwachte hoek. Bij ART for CARE waren dat gesprekken met de mensen van BD, een medisch-technologisch bedrijf. “Zij kwamen bij ons aankloppen naar aanleiding van hun 60-jarig bestaan”, vertelt S.M.A.K-publieksmedewerker Aline Van Nereaux. “Aanvankelijk dachten ze aan een personeelsevent in het museum. Tot uit onze gesprekken bleek dat ze ook geëngageerd waren naar de patiënten toe en de nadruk legden op menselijke zorg. Laten we dan met kunstwerken naar die mensen toegaan, dachten we. ART for CARE was geboren."
Op alle vlakken divers
ART for CARE, dat is een koffer vol kunstwerken. Die vormen een verrassend diverse satellietcollectie. Aline: “Er zitten schilderijen in, maar ook foto’s, objecten en zelfs een video. Allemaal van de hand van kunstenaars die je ook in het museum tegenkomt. Zowel westers als niet-westers, jong, oud, man, vrouw. Voor de selectie keken we naar de grootte, verplaatsbaarheid en kwetsbaarheid van het werk. Ze valt onder een andere reglementering dan de normale collectie. Zo is de verzekering ook geregeld.”
Op maat van elke afdeling
“Oog hebben voor de verschillen tussen de afdelingen, is cruciaal voor dit project”, vertelt Aline. “Op revalidatie gelden immers andere regels dan op psychiatrie, geriatrie of oncologie. Soms zijn we te gast in een gemeenschappelijke ruimte, soms bij de patiënten op de kamer. In samenspraak met de afdelingsverantwoordelijke gaan we op zoek naar de beste formule. Ook de kunstwerken die we meenemen, kiezen we in functie van de te bezoeken afdeling.”
Met affiches laten de afdelingshoofden weten wanneer de activiteit gepland is en wat het net is. Dan kunnen mensen, vaak langdurig zieken, ervoor kiezen om mee te doen. Aline: “Sommigen kwamen voorheen al wel eens naar een museum en willen het nog eens ervaren. Anderen willen iets nieuws proberen. Je hebt dus altijd heel gemixte groepen voor je van mensen die elkaar vaak ook niet kennen.”
Naar de essentie
In 1 à 2 uur tijd haalt de gids de kunstwerken dan een voor een uit de koffer. Nog meer dan de kunst an sich, zijn de gesprekken die tussen patiënten, kunstwerken en gids ontstaan de essentie van ART for CARE. Waaraan doet het hen denken? Wat is de betekenis van het werk? Wat is kunst? “Het wordt snel persoonlijk en diepgaand. Volgens mij komt dat door de plek waar het gebeurt: in een ziekenhuis draai je niet meer rond de pot”, zegt Aline.
“Mensen zijn ook altijd heel benieuwd naar wat de kunstenaar ermee wou vertellen en zijn niet te beroerd om kunstwerken van hun voetstuk te halen. ‘Dit kopje hier op tafel kan toch ook kunst zijn’, reageerde iemand. En er wordt veel gelachen. Bij een bronzen werk dat je kan aanraken, zei een man ‘Dat lijkt op mijn knieprothese!’”
“Als het kan, gebeurt er ook een kleine creatieve expressie zoals een gedicht schrijven. Tot slot bouwen we samen een heel tijdelijke mini-tentoonstelling op door elk werk ook een plek in de ruimte te geven. Zo komt De schedel van Anno Dijkstra de ene keer tussen de vazen terecht en de andere keer op iemand zijn nachtkastje. Op het einde, als iedereen klaar is met napraten, wordt alles weer ingepakt. Even hebben we de lange saaie dagen die in het teken van zorg staan, kunnen doorbreken.”
“Mensen zijn ook altijd heel benieuwd naar wat de kunstenaar ermee wou vertellen en zijn niet te beroerd om kunstwerken van hun voetstuk te halen. ‘Dit kopje hier op tafel kan toch ook kunst zijn’, reageerde iemand. En er wordt veel gelachen. Bij een bronzen werk dat je kan aanraken, zei een man ‘Dat lijkt op mijn knieprothese!’”
Dichter bij het kunstwerk en de bezoekers
Door de bijzondere context is ART for CARE een heel andere ervaring dan een doorsnee museumbezoek. Ook voor de gids. “Je staat fysiek dichter bij het kunstwerk en bij je bezoekers. Elke keer komen we op een andere plek terecht, waardoor je snel moet schakelen: hoe stel je je op, hoe benader je iedereen? Het vraagt meer maatwerk dan een groep in het museum ontvangen.”
“Op een bepaalde manier is het ook confronterend. Vaak ontmoeten we heel zieke mensen, die snel vermoeid zijn of een fysieke beperking hebben. Een 80-jarige man liet tranen, want hij kwam vroeger vaak naar het museum, maar kon dat nu niet meer. Je moet emotioneel klaar voor zijn om dat aan te kunnen.”
Meer dan bij een gewoon museumbezoek komt hier ook de ervaring van de kijker naar boven. Dat betekent veel persoonlijke verhalen. “Goed kunnen luisteren én een gesprek kunnen ombuigen zodat iedereen de kans heeft om iets te vertellen, zijn daarom belangrijke vaardigheden voor de gids.”
Andere setting, andere manier van kijken
Het S.M.A.K. leert als museum veel uit ART for CARE. Welk effect een kunstwerk kan hebben op mensen als je het in een andere setting toont bijvoorbeeld. Aline: “In het museum hangt er een andere sfeer. Kunst ervaren is er een statischer gegeven en dat levert een andere manier van kijken op. Nu we dit zo nadrukkelijk ondervinden, dromen we nog meer van een groter verrijdbaar museum om naar scholen en wijken te trekken die niet de kans hebben om naar hier te komen.”
Tips voor andere musea?
1/ Ga luisteren naar de plek waar je naartoe wil gaan. “We zijn in de voorbereidingsfase op verschillende afdelingen van het UZ Gent met de afdelingsverantwoordelijken gaan praten. Wat zijn de noden? Hoe werkt het hier? Met welke bezorgdheden moeten we rekening houden? Daar leer je heel veel uit.”
2/ Betrek de gidsen van bij de start van het project. Het zijn zij tenslotte die het project zullen trekken en begeleiden. Ze zien snel of iets kan werken of niet. Niet alleen naar het gebruiksgemak van het materiaal toe, maar ook naar de methodiek waarmee je de deelnemers betrekt.
VR in het ziekenhuis
VR in het ziekenhuis wil door middel van Virtual Reality kinderen even laten ontsnappen uit de ziekenhuisomgeving.
Deliverart: CO Merksemdok start met culturele pakjesdienst voor kwetsbaar publiek
Hoe hou je contact met kwetsbaar publiek in tijden van social distancing? Cultureel Ontmoetingscentrum Merksemdok zocht en vond de oplossing in een culturele pakjesdienst.
Tragedie in en door het UZ Gent
Een eeuwenoude Griekse tragedie omvormen tot een hedendaags totaalspektakel. Op locatie. In coronatijden. En met bijna 100 UZ Gent-medewerkers zonder ervaring. Hoe je dat klaarspeelt en welk effect het heeft, vertelt projectleider Filip Standaert in 5 bedrijven.