TRES vanuit jongerenperspectief
Een jonge gast van 16 is best artistiek, maar ook sociaal angstig. Hij leeft erg geïsoleerd en komt niet meer buiten. Na 3 maanden TRES durft hij zelf van thuis naar het atelier van de kunstenaar te gaan. Zijn wereld is letterlijk terug opengegaan. O ja, ze hebben samen ook prachtige werken gemaakt.
“Voor TRES vormen we duo’s van een kunstenaar met een kind of jongere uit de jeugdzorg”, zegt Sieg Pauwels van De Wissel in Leuven. Dat is een begeleidingsnetwerk voor kwetsbare jongeren en jonge gezinnen. Ze bieden begeleiding als het samenleven niet meer vanzelfsprekend is. “We creëren ruimte, een fysiek atelier, waar die twee elkaar kunnen ontmoeten zonder dat iemand op hun vingers kijkt. Daarom gaat het ook niet in de voorziening of thuis door.”
“Ze hebben de totale vrijheid om met z’n tweeën op 3, 4 maanden tijd een kunstwerk te maken. Eén foto, een uitgewerkte danschoreografie die ze opnemen of live brengen, een songtekst: alles kan. We scheppen de condities zodat er iets kan ontstaan. De rest laten we los. Daar gaat een enorme kracht van uit. Het is als een cadeau voor de jongeren.”
De kunstenaars en jongeren weten dat er een tentoonstelling komt. Daar werken ze naartoe. “Maar ook de ruimte om te stoppen, is er”, zegt Sieg. “Elk jaar vallen er een tweetal duo’s af en cours de route. Ook van die trajecten proberen we een stukje verhaal te brengen op de tentoonstelling als ze daar toestemming voor geven.”
Drie rake zinnen
Vanuit de jeugdhulp zijn er vier organisaties bij TRES betrokken. Naast De Wissel zijn dat MFC Combo, OBC Ter Wende en Sporen. Elk van hen kan elk jaar opnieuw aan 3 kinderen of jongeren de kans geven om in TRES te stappen. Ze zijn tussen 10 en 18 jaar oud. Sieg: “Sommigen kennen TRES en komen zelf zeggen dat ze er zin in hebben. Of we merken dat een nieuwe jongere uit onze werking een artistieke hobby heeft of altijd drie rake zinnen op een blad kan pennen. ‘Wil je je daarin verdiepen?’ vragen we dan. Vervolgens proberen we voor een match met een dichter of jeugdauteur te zorgen.”
Het ene duo wisselt geen woord over hun eigen leven en is alleen rond kunst bezig. “De jongere ontdekt zichzelf helemaal op dat vlak en krijgt zin om ermee verder te gaan”, zegt Sieg. Bij andere blijkt na het traject het relationele de sterkste factor. “Een traject versterkt altijd het netwerk van de jongere. Iemand die je belt om je een gelukkige verjaardag te wensen en dat echt voor jou doet, niet vanuit hulpverleningsperspectief, betekent echt iets wezenlijks. Sommige duo’s zien elkaar ook nog achteraf.”
Sieg ziet nog twee andere effecten vaak terugkeren. “TRES voedt hun identiteit en zingeving. Jongeren definiëren zichzelf niet via wat ze leren op school. Wel via ‘Wie is voor mij belangrijk?’, ‘Hoe kijken anderen naar mij?’, ‘Ben ik creatief, sociaal, sportief?’ Ze ontdekken ook dat ze dingen kunnen die op andere momenten moeilijk zijn of onmogelijk lijken. Dingen als een project realiseren met een geweldig resultaat, daar positieve feedback op krijgen, de energie vinden om in beweging te komen en afspraken na te komen. Voor jongeren die bijvoorbeeld al lang niet meer naar school gaan, betekent dat veel.”
Hoe meer samenleving, hoe minder hulpverlening
TRES loopt intussen 7 jaar. Voor Sieg is het een goed voorbeeld van waar jeugdhulp naartoe moet. “Een kunstenaar kan met zijn passie andere dingen voor een jongere betekenen dan wij. Net als een buurvrouw, sportcoach en chiroleider. Hoe breder je netwerk, hoe beter je je voelt, hoe beter je je identiteit kan ontwikkelen en hoe minder nood je hebt aan professionele hulp.”
“Als jongeren overal plekjes hebben waar ze terecht kunnen, dan hoeven ze niet meer apart naar ons, de jeugdhulp, te komen. Dat is de hulpverlening herdefiniëren. Die shift voel je hoe langer hoe meer in de brede sector van de jeugdhulp. TRES was daar een van de motoren in. Voor onze organisatie, voor organisaties in Leuven en ook op Vlaams niveau.”
TRES vanuit kunstenaarsperpsectief
Het jaar nadat ze samenwerkten, spreekt een kunstenaar op de vernissage van de nieuwe lichting af met zijn poulain van weleer. Hij doet hem een boek cadeau waarin werken staan die hij een jaar lang met een nieuwe techniek heeft gecreëerd. Een techniek die ze samen hebben bedacht. Zonder hun samenwerking was die artistieke inspiratie er niet gekomen.
Eva Soetaert trekt TRES voor Artforum/Urban Woorden. Zij organiseren creatietrajecten in heel Vlaanderen en Brussel vanuit kernbegrippen als radicale gelijkwaardigheid, gelijke kansen, duurzaamheid, intersectionaliteit en ownership. In dit project leveren ze een bijdrage vanuit de cultuur-educatieve en artistieke sector. “We spreken ons netwerk van kunstenaars aan, leveren expertise op het vlak van tentoonstellingsopbouw, van cultuureducatie… Samen bespreken we de duo’s, hoe we naar een expo toewerken, hoe TRES als geheel in elkaar zit.”
Van lassen tot slam
Ze stellen een pool van kunstenaars met diverse disciplines samen. Van lassen tot slam en van film tot muziek. “Kinderen en jongeren kiezen zo zelf hun match op basis van een online portfolio van de kunstenaar”, vertelt Eva. Soms kunnen ook kleine praktische zaken de doorslag geven. Wonen ze bij elkaar in de buurt bijvoorbeeld?
Dan komt er een eerste kennismaking. Is er een klik, dan kunnen ze aan de slag gaan. “We proberen tegen half december de duo’s te vormen. Dan hebben ze tot na de paasvakantie om zelf een ritme te vinden. Hoe en wanneer ze samenwerken, is heel verschillend per duo. Het ene duo zal de hele krokusvakantie intensief samen zitten, het andere komt elke twee weken bij elkaar.”
“Elk jaar vernieuwen we de helft van ons kunstenaarsaanbod. We willen niet alle expertise kwijt, maar geven jonge nieuwe kunstenaars ook de kans. Ook de autodidacten. Voor wie het concept nog niet kent, organiseren we een infoavond. De kunstenaar is bij TRES geen jeugdhulp-begeleider. Ze zijn er alleen om samen een werk te maken. Al kan het persoonlijke verhaal in de artistieke expressie natuurlijk wel naar boven komen.”
Volgens Eva wil TRES bovenal een safe space creëren, waar kunstenaars en jongeren kunnen experimenteren en groeien. “We willen dat de kinderen en jongeren hun context eens aan de kant kunnen schuiven en even zichzelf kunnen zijn en terug deel kunnen uitmaken van de samenleving. Daarom kan een traject ook geslaagd zijn zonder een afgewerkt product.”
Zorgen voor een gemeenschap
“Kunstenaars halen er elk voor zich iets anders uit. Sommigen zijn dankbaar voor een stuk nieuwe artistieke inspiratie. Anderen moesten drie maanden erg uit hun comfortzone komen. Afhankelijk van hoe de duo’ s op elkaar inwerken, wordt het soms emotioneel zwaar. Net daarom is het goed dat ook kunstenaars terug kunnen vallen op een gemeenschap.”
“Sommige organisaties zijn bang om met jeugdhulp in de boot te stappen. Deze samenwerking bewijst dat het perfect kan. Ook de 1 op 1 werking is vrij uniek. TRES is een kans voor die jongere om in het atelier of de opnamestudio te mogen zitten, waar hun talent serieus genomen wordt en ze eens in de spotlights kunnen staan. Daar gaan ze van groeien. En na de expo -of wandelexpo in de buitenlucht door corona- vallen ze niet in een zwart gat. Ze kunnen doorstromen in een ander project van ons. Zo komen ze in een gemeenschap terecht die wij faciliteren en samen opbouwen.”
Tips om langdurig samen te werken
TRES kan al op 7 jaar ervaring bouwen. Welke tips hebben Sieg en Eva voor zo’n langdurige samenwerking?
1 “Succesvol samenwerken kan alleen omdat alle partners op dezelfde golflengte zitten. We doen dit al jaren met veel animo en passie sámen. We vertrouwen op elkaars expertise en staan op gelijke voet. De jeugdhulp werkt bijvoorbeeld vaak samen met vrijwilligers. Maar aan kunstenaars kan je niet vragen om dit vrijwillig te doen. Het zijn professionals die we goed moeten verzorgen.”
2 “Als organisatie evolueer je. Als je lange tijd samenwerkt, moet je wel min of meer in dezelfde richting bewegen.”
3 “Ga aan de slag met de spiegels die zo’n samenwerking je voorhoudt. In het begin botsten we op onze eigen interne logica en vanzelfsprekendheden. We moesten onze oogkleppen afzetten, bepaalde vastgeroeste gewoontes lossen. Dit kan je bijvoorbeeld niet in handelingsplannen naar de overheid verantwoorden.”
4 “Netwerkmomenten hebben het fundament voor TRES gelegd. Daarin investeren is absoluut noodzakelijk. Leer elkaar kennen op sectorniveau.”
5 “Vertrekt vanuit een klein concreet project om met zo’n samenwerking te starten. Laat dat de motor van je samenwerking zijn. Door er samen over te spreken, leer je elkaar en elkaars werking ongelooflijk goed kennen.”
Meer praktijkverhalen over cultuurparticipatie voor kwetsbare jongeren?
TRES is een van de prikkelende praktijkcases die deel uitmaakt van het Vlaams-Nederlands Lerend netwerk actieve cultuurparticipatie voor kwetsbare jongeren. Op zoek naar meer inspiratie? Raadpleeg de andere praktijkverhalen.