Cultuurbeleving voor de allerjongsten: hoe gaan organisaties ermee om?

Uitwisseling cultuureducatie voor de allerjongsten

Hier spelen we bij publiq op verschillende manieren op in. Zo zetten we met Schatten van Vlieg in 2020 extra in op de allerjongsten en organiseerden we op 12 september een ontbijtsessie met enkele cultuurhuizen die al veel of minder ervaring hebben met aanbod voor de jongste doelgroep.

Waar de deelnemers aanvankelijk bescheiden waren en twijfelden over hun realisaties voor de allerjongsten, kwamen ze dankzij deze uitwisseling met collega’s zelf tot oplossingen. Ze zagen in dat initiële problemen niet onoverkomelijk zijn en beseften dat hun werk wel degelijk beantwoordt aan de vraag en bovendien van grote waarde is. Daarnaast blijkt dat wie ook al meer ervaring heeft opgebouwd, nog met veel vragen zit.

Dat ook minder ervaren of kleinere cultuurhuizen met minder budget beslist prachtige en waardevolle dingen kunnen realiseren, werd bewezen in deze ontbijtsessie.

Kennisoverdracht?

Vaak gaat men er, zeker in een museale context, onterecht van uit dat elke uitwisseling of activiteit ter plaatse ook een rechtstreekse kennisoverdracht gelinkt aan de collectie moet inhouden. Wat dus op het eerste zicht niet realiseerbaar lijkt te zijn bij de allerkleinsten. Hoe kan een 1-jarige nu iets over geld of de Merovingers leren? Wat snapt zo’n kleintje nu van theater?

Eerste stadium van leren

Maar: de leerwinst bestaat er ook in dat de cultuurlocatie ervaren wordt als fijne plek waar je als familie samen iets kan beleven, ook al is deze ervaring niet concreet gelinkt aan het regulier aanbod of collectie. Babymassage in een bib of museum kan een perfecte kennismaking met de locatie zijn. Op die manier zijn de gezinnen het cultuurhuis toch al eens binnengestapt, en wordt de locatie ervaren als een veilige plek waar ouder en kind samen een fijne tijd kunnen beleven. Dit noemen de deelnemers het ‘allereerste stadium van leren’: de kennisoverdracht volgt op een later moment vanzelf, of onbewust.

Langetermijnseffect

Vergeet hierbij ook niet de effecten op lange termijn van zo’n aangename, aangepaste eerste kennismaking op jonge leeftijd. Deze jongste doelgroep wordt immers ook ouder en vormt zo het publiek van de toekomst. Bovendien zijn de jonge ouders hier degenen die je moet raken, zodat zij later met hun kind, als het wat ouder is, ook terug zullen komen. Kortom, zo concludeerden de deelnemers, durf de klassieke kennisoverdacht even loslaten en laat de leefwereld van het jonge kind —kleuren, dieren, vormen, geluiden, aanraking...— binnen op je locatie. Bovendien is het wetenschappelijk bewezen dat leren vanuit de beleving beter werkt: het kan dus ook op een speelse manier.

Alternatieve kijkervaring

Ten slotte is het stimuleren, verdiepen of verbeteren van de kijkervaring op een alternatieve manier op zich al zeer waardevol. En ook de ouders hebben baat bij een speelse kijkervaring. Zij gaan op een andere manier naar de collectie of voorstelling kijken. Zo stimuleer je bovendien kennisoverdracht naar de ouder via het kind.

Cultuur?

Moet het dus altijd gaan over cultuur met een grote C? Nee, daarover waren de deelnemers het eens. Ook ouder-kind yoga tussen de kunstwerken is een volwaardig aanbod. Daarnaast waarschuwen onze gesprekspartners voor een valkuil: kies niet te snel voor ‘kinderopvang’. Families hebben nood aan samen cultuuractiviteiten doen. Dit merken de aanwezigen uit de reacties van hun publiek én dit werd ook bewezen in onze bevraging eerder dit jaar. En dat mogelijk maken hoeft niet complex te zijn. Een voorbeeld uit de groep was een expo van een hedendaagse kunstenares die vooral met lijnenspel werkte. Ouders in de ruimte met dergelijke kunstwerken met lijnenspel op het lijfje van hun baby laten experimenteren is een simpele activiteit, maar heeft een extra dimensie t.o.v. een klassieke babymassage.

Duur en professioneel?

Alle deelnemers zijn het er ook over eens dat een cultuuractiviteit voor de allerjongsten niet altijd iets groots moet zijn. In tegenstelling: hou het simpel. Een activiteitenkoffer waarbij de moed je als ouder in de schoenen zakt? Een zoekspel dat je hele namiddag dreigt op te vreten? Zowel ouders als kinderen willen niet overweldigd worden. En jij als medewerker ook niet. Durf dus een keuze te maken: laat de gezinnen stilstaan bij slechts vijf van de honderden kunstwerken. Beperk een voorstelling in tijd of knip de beleving op in meerdere onderdelen. Zo hou je rekening met de beperkte aandachtsspanne van een kind en stel je het geduld van de ouder niet op de proef. Een interessante conclusie waar de groep tot kwam is ook dat je ouders van de allerjongsten echt wel bij het handje mag nemen: enerzijds omdat zij het niet simpel vinden om het allemaal zelf te moeten uitzoeken met een kleintje erbij en anderzijds omdat je ook als organisator ergens wil waken dat je boodschap goed meegegeven wordt. Een begeleid moment één of enkele keren per jaar, waarbij ouders echt een fijne ervaring met hun kleintjes hebben in cultuurcontext is veel waardevoller dan een pakket dat aan de balie ligt en zelf uitgezocht moet worden.

“Voor ik naar hier kwam, dacht ik dat er niets van kende. Dankzij deze uitwisseling zie ik dat ik toch goed bezig ben en dat we op dezelfde golflengte zitten. Dit bewijst dat je geen professionele pedagogische achtergrond hoeft te hebben om met deze doelgroep aan de slag te gaan.” - Evi Wouters, M HKA

Een verhaal van heel het team

Ten slotte is iedereen in de groep ervan overtuigd dat cultuur voor de allerjongsten de zaak van het hele team moet zijn. Van directie tot baliemedewerker of suppoost, alle neuzen moeten in dezelfde richting.

9 tips om snel mee aan de slag te gaan

• Doe aan leeftijdsdifferentiatie binnen 1 opdracht: een aparte plek voor de allerjongsten is niet nodig. De gezinstijd samen is al zo beperkt en bovendien komt er vaak maar één ouder mee, opsplitsen is dan niet mogelijk.
• Een ‘babyspot’ geeft bezoekers meteen aan dat de cultuurlocatie er ook is voor de allerjongsten. Wil je je locatie nog familievriendelijker maken? Raadpleeg de actiepunten van het Familiemanifest.
• Beperk je in opdrachten of kunstwerken om bij stil te staan.
• Vertrek uit de doelgroep zelf: vraag het hen gewoon, zonder eerst zelf urenlang te kauwen op een concept. Ga op ronde met jonge kinderen van collega’s, trouwe bezoekers, buren. Wat valt de kinderen zelf op? Misschien iets waarbij jij niet meer stilstaat. Leer je eigen collectie of locatie opnieuw kennen door hun ogen.
• Denk in open, creatieve opdrachten en verval niet in juist/fout.
• Werk samen met partners (bv de bib: welke boeken hebben zij rond ons thema, organiseer een boekstart-sessie op je locatie)
• Organiseer een zoekspel op je locatie (bv: zoek Vlieg). Zo kijken de jongste bezoekers vanzelf naar de collectie en leren ze zo al spelend je locatie kennen.
• Werk een memory uit: heel jonge kinderen kunnen dit al.
• Plan voorafjes en achterafjes (muziek, voorleesmoment): kinderen hebben een korte spanningsboog en zo komen de ouders hun huis niet uit voor maar één ding.

7 ideeën om te lenen van de aanwezigen

• Intergenerationeel wandelgesprek: begeleid een groep ouders en kinderen om samen in dialoog te gaan over kunstwerken in het museum (M HKA)
• Zakje om mee op pad te nemen (Gallo-Romeins museum)
• Voeldozen (Museum van de Nationale Bank van België)
• Gouden doek: zorgt voor eindeloze creativiteit (M HKA)
• Audiotour ingesproken door kinderen
• Verplaats je eens naar een naschoolse opvang en bied cultuurprikkels: iets anders dan het gewone aanbod van verven en stempelen (Piep!)
• Weet je nog niet hoe eraan te beginnen? Maak kennis met families en jonge kinderen via Schatjes van Vlieg: organiseer volgende zomer een zoektocht en krijg ondersteuning en inspiratie van het Vliegteam (Bib Kortenberg)